تحلیل روایت بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی

تحلیل روایت بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی

دکتر حسین رمضانی مدیر مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی، روایت رهبر معظم انقلاب اسلامی (حفظه الله) از گذشته، حال و آیندۀ پیشرفت ایران اسلامی در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی و در چارچوب گفتمان معرفتی و معیشتی انقلاب اسلامی است. این روایت از جریان توفندۀ خیزش ملت ایران و انقلاب اسلامی در جهان معاصر یا همان بیانیۀ گام دوم دارای ویژگی‌های ذیل است:

اولاً، با زبان و بیانی صمیمی، صریح و صادقانه همراه با صحت و دقت، روایت‌گر تجربۀ معاصر ملت ایران و نهضت ایشان است؛ نهضتی که علاوه بر برخورداری از ظرفیت‌های سرزمینی و فرهنگی ایران عزیز، از هدایت مکتب الهی اسلام، رهبری فقیه و عادل، و عزم و خواست استوار تودۀ مردم و کارگزاران بهره‌مند بوده است.[۱]

ثانیاً، یک روایت، جریان مستمری از تجارب ملموس را در چارچوب نظمی نظری در باب واقعیت ارائه می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که بتواند تبیینی از روابط علّی را بر پایۀ طرح معینی ارائه نماید.[۲] بیانیۀ گام دوم نیز چنین است؛ چنان‌که تجارب پیش از انقلاب و پس از انقلاب را در سیر علی و معلولی مورد توجه قرار داده و روند تکاملی ابعاد مختلف حیات انقلابی ملت ایران را در دل موقعیت های همواره دشوار دورۀ معاصر یادآور شده است.

ثالثاً، یک روایت، مواجهه‌ای شناختی؛ انگیزشی، ارزشی و معنایی؛ کنشی و رفتاری با واقع در جریان حیات انسان و جامعه دارد؛ این مواجهه در روبنا در قالب تجارب ملموس، صورتبندی معرفتی یافته و عینیت فردی یا اجتماعی را بازنمایی می‌کند؛ لکن در زیربنای خود متأثر از نگرش‌ها، پیش‌فرض‌ها، مبانی و چارچوب‌های مفهومی و معنایی است. میان این دو ساحت، البته پیوندی متقابل و مستمر است.[۳] درواقع، یک روایت با نحوۀ صورتبندی علی و معلولی پدیده‌ها و تجارب و نحوۀ تبیین حوادث، در حال امتداد بخشیدن به نگرش‌ها، پیش‌فرض‌ها، مبانی و چارچوب‌های مفهومی و معنایی است. بیانیۀ گام دوم بالنسبه با گذشته، اکنون و آیندۀ انقلاب اسلامی چنین کارکردی دارد.

بیانیۀ گام دوم از طریق بازخوانی میراث انقلاب اسلامی، موفقیت‌ها، ناکامی‌ها، دشوارهای و جهش‌ها، در حال بازیابی و تذکر هویت معرفتی انقلاب اسلامی و ارزش‌ها و هنجارهای آن است؛ معرفت، ایمان، اخلاق و سلوکی که با واقعیت تاریخی زندگی فرد فرد ایرانیان و تاریخ دورۀ معاصر جامعۀ ایرانی عجین شده است؛ و نهضت، دفاع، جهاد سازندگی، مقاومت و ایستادگی بر سر هویت انقلابی و آرمان‌های اسلامی را در تعامل با دیگر ملل پدید آورده است.

رابعاً، بیانیۀ گام دوم، روایت انقلاب اسلامی به‌مثابه پدیده‌ای زنده، بااراده، بالنده، منعطف و استوار است. آنچه از آن تحت تعبیر «نظریۀ نظام انقلابی» یاد شده است. این شجرۀ مبارک تا زمانی که ریشه در معارف قرآن و سنت مأثور دارد، زنده و بالنده است؛ چراکه مستضیئ از نور قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) و مستمدّ به عزم انسان‌های مؤمنی است که اراده‌های چونان آهنشان در کورۀ ایمان به الله تبارک و تعالی تفتیده و به فولاد تبدیل شده است. اینان جز ولایتِ «الله» نمی‌خواهند و جز در ولایت حکومت اولیاء الله آرام نمی‌گیرند؛ حتی اگر إرباً إرباً شوند. فتح خون حکایت جاری تاریخ انسانی است که از مشرق جان سربرآورده و تا ابدیت جاری است.

خامساً، بیانیۀ گام دوم، همان‌طور که راوی صادق گذشتۀ نهضت و انقلاب در دورۀ حاضر است، روایت‌گر چشم‌انداز آینده انقلاب و ایران نیز هست؛ البته در جاذبۀ واقعیت‌ها و آرمان‌ها هر دو. بیانیۀ گام دوم، بسان هر روایتی گرچه فی‌حدنفسه یکتاست لکن در جاذبۀ واقعیت عینی قرار دارد و از ظرفیت‌های عمومیت‌یافتۀ مفهومی، معنایی، استدلالی، نظری، ارزشی و هنجاری محیط خود بهره‌مند است؛ ازاین‌رو، متکی به درک بین‌الاذهانی آحاد مردم و مورد مفاهمه، هم‌دلی و همراهی تودۀ ملت انقلابی است؛ گویی زبان ایشان است. چونان که یک روایت می‌تواند تبدیل به بیان یک گروه، یک جمعیت، یک سازمان، یک نهاد، یک جامعه و حتی یک ملت شود. امروز سپهر معنایی بیانیۀ گام دوم زبان و بیان ملت ماست.

عوامل معرفتی و غیرمعرفتی متعددی در ایجاد قدرت مفاهمه، هم‌دلی و همراهی با یک روایت تأثیر گذارند. از زبان، منطق، استدلال، نظریه، الگوهای محقق ارزشی و هنجاری گرفته تا قومیت، نژاد، فرهنگ عمومی، تاریخ، جغرافیا، ساختارهای اجتماعی، نهادهای حقوقی و بسیاری عوامل دیگر؛ حتی عوامل خاص نظیر یک نزاع یا جنگ. بیانیۀ گام دوم به همۀ این ابعاد توجه دارد؛ عقلانیت، تفکر و علم، معنویت و اخلاق، اقتصاد و معیشت، عدالت، ظلم‌ستیزی و مبارزه با نابرابری و فساد، نفی استبداد، استکبار، وابستگی و طاغوت و طاغوتیان، استقلال و آزادی و حفظ عزت و کرامت آحاد ملت و جامعۀ اسلامی به‌وسیلۀ جهاد و مقاومت و صیانت از ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب اسلامی، حفظ سبک زندگی اسلامی و تعالی روحی مؤمنان در چارچوب زندگی ایمانی و نفی سبک زندگی بی‌معنا و دنیاپرستانۀ غربی.

سادساً، بیانیۀ گام دوم سنجۀ روایت‌های دیگر بالنسبه با گذشته و آینده است. اساساً، بیان حقیقت، یکی از دغدغه‌های بیانیۀ گام دوم است؛ تا دروغ به جای حقیقت ننشیند و آینده به‌وسیلۀ تحریف و دروغ‌پردازی‌ها در باب گذشته و حتی زمان حال، مورد تهدید قرار نگیرد. ازاین‌رو، این بیانیه، روایت معیار است. آنچه یک روایت را به روایت معیار تبدیل می‌کند، استانده‌ها و شاخص‌هایی است که در راوی و روایت وجود دارند.

حضرت آیت الله سیدعلی حسینی خامنه‌ای (حفظه الله تبارک و تعالی)، رهبر انقلاب اسلامی، فقیهی مجاهد، عادل، بصیر، خبیر و آینده‌نگر است؛ کسی که شکل‌گیری نهضت را پیش از انقلاب و تحقق انقلاب اسلامی و قد برافراشتن آن درخت تناور را در دل توفان‌های سهگمین از نزدیک دیده است و خود از انقلابیان و کارگزاران آن بوده است؛ و اکنون سه دهه است که رهبری انقلاب اسلامی را به عهده دارد. ایشان به جهت توانمندی‌های فردی و جایگاه اجتماعی و سیاسی‌شان ظرفیت‌ها، فرصت‌ها، تهدیدها و چالش‌های پیش روی جامعۀ ایران و انقلاب اسلامی را در گستره و عمقی منحصربه‌فرد می‌بیند. ویژگی‌های راوی بیانیۀ گام دوم، روایت او را به روایت معیار تبدیل کرده است.

دیگر آن‌که این روایت، تماماً وفادار به چارچوب معرفتی، ارزشی و رفتاری گفتمان انقلاب اسلامی و خط امام راحل (قدس سره) است. آینۀ تمام‌نمایی از قرائت وفادار به گفتمان انقلاب اسلامی و ناظر به افق‌های پیش رو است. ازاین‌رو، مسیر مستقیم پیشرفت و تعالی انقلاب و کشور را ترسیم کرده است؛ و معیاری صحیح از انقلابی‌گری در همۀ عرصه‌های علم، معنویت و اخلاق، اقتصاد، عدالت و مبارزه با فساد، استقلال و آزادی، عزت ملی، روابط خارجی و مرزبندی با دشمن، و سبک زندگی است.

علاوۀ بر این، بیانیۀ گام دوم، شامل چند سرفصل اساسی از مسائل امروز کشور است. الف. مسئله‌شناسی، ب. شناخت چالش‌ها، ج.شناسایی مزیت‌ها و اولویت‌ها، د. درک پیشران‌های تحرک‌بخش به پیشرفت کشور بر اساس مزیت‌های بالفعل و بالقوه، و. معرفی راه‌کارهای دسترس‌پذیر، ذوابعاد و میان‌بر، و درنهایت ایجاد ارتباط فرایندی میان مسائل، چالش‌ها، مزیت‌ها و پیشران‌ها در راه‌کارها، از ویژگی‌های بیانیۀ گام دوم است. در قالب جدول ذیل، سعی شده است تاحدودی ارتباط این عناصر در بیانیۀ گام دوم ارائه شود.

سابعاً، بیانیۀ گام دوم روایتی امیدبخش و روح‌افزا و خوشبینانه به آینده دارد. چنان‌که رهبر انقلاب اسلامی در ابتدای توصیه‌های خود برای آیندۀ کشور تصریح دارند که «نخستین توصیۀ من، امید و نگاه خوشبینانه به اینده است. بدون این کلیدِ اساسی همۀ قفل‌ها، هیچ گامی نمی‌توان برداشت».

بیانیۀ گام دوم با عنایت به فهرست طولانی فرصت‌ها و مزیت‌های مادی، معنوی، انسانی، فرهنگی، اجتماعی، جغرافیایی و تاریخی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشور، افق‌های گستردۀ توسعه و تعالی ملت و دولت را با توجه به واقعیت‌های عینی و میدانی تصویرسازی نموده است. تا جایی که می‌بینیم، افق پیشرفت کشور را به ظهور خورشید ولایت عظمی پیوند داده است؛ و به نقش مقدمه‌گونۀ انقلاب اسلامی برای انقلاب جهانی ولی الله الاعظم اشاره می‌کند.

ثامناً، بیانیۀ گام دوم راهنمای عمل پیشرفت و توسعۀ کشور به سوی تمدن نوین اسلامی در چارچوب قانون اساسی، اسناد بالادستی و قوانین و رویه‌های اجرایی است. بدین‌ترتیب، همۀ عملکردها شایسته و بلکه بایسته است در چارچوب دلالت صریح یا دلالت ضمنی این بیانیه فهم، صورتبندی و اجرا شوند. بدین‌ترتیب، بیانیۀ گام دوم می‌تواند، راهنما و ارائه دهندۀ چارچوب کلیِ مسائل، چالش‌ها، مزیت‌ها و اولویت‌ها، پیشران‌ها و تدابیر کلانِ «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت» باشد.

آنچه به قلم نارس راقم این سطور آمد، خود روایتی از روایت رهبر معظم انقلاب اسلامی، از حرکت پیش‌روندۀ ملت ایران و انقلاب اسلامی به سوی پیشرفت و تعالی است؛ امید است سپهر معرفتی، معنایی، ارزشی، هنجاری و راهبردی انقلاب اسلامی بیش از پیش عمق و گسترش یابد.