کتاب دانشنامه علوم قرآن ـ جلد چهارم: تفسیر؛ مبانی و منطق فهم زیر نظر علی‌اکبر رشاد
جلد چهارم دانشنامه علوم قرآن در قالب پانزده مقاله به ارائه مباحثی درباره امکان فهم و لایه‌های معنایی قرآن، مباحث ماهوی تفسیر و تمایزات با اقران و نظائر تفسیر، و شرایط و لوازم آن پرداخته است.
مقاله نخست به (امکان فهم قرآن) اختصاص دارد که در آن دلائل امکان فهم و تفسیر قرآن و نبود منع شرعی در این زمینه ارئه شده و دلایل مخالفان بررسی و نقد گردیده است. کژفهمی متون وحیانی مهمترین آسیب در حوزه تفسیر است که علل مختلف داشته و به چند دسته تقسیم می‌شوند. در مقاله (موانع و آسیبهای فهم قرآن) سه دسته موانع و آسیبهای روشی، مبنایی و غایی بررسی شده است.
چند معنایی یکی دیگر از مباحث بسیارمهم و بحث‌برانگیز در حوزه علوم قرآنی است. این بحث در متون وحیانی دارای ساحتهای مختلفی است، یکی از آنها ظاهر و باطن است. در مقاله (ظاهر و باطن قرآن) دیدگاههای ظاهرگرایی، باطنگرایی، و جمع بین ظاهر و باطن ، و نظریات مختلف وجودشناسانه و معرفت شناسانه (دلالتگرا) در حقیقت بطون قرآن بررسی شده است. در مقاله (تفسیر) مباحثی در باره حقیقت تفسیر، دلایل و ابعاد نیاز قرآن به تفسیر، روشها و سبکهای تفسیری، منابع تفسیر معتبر و روند تدریجی تفسیر نگاری ارائه شده است.
دو موضوع تأویل، و جری و تطبیق نیز از دیگر ساحتهای مرتبط با چندمعنایی در قرآن است. در مدخل (تأویل) ضمن بررسی دیدگاههای گوناگون درباره حقیقت تأویل، به ظابطه تأویل درست، اشاره شده است. در مقاله (جری و تطبیق) پس از ارائه گزارشی ازاقسام جری و تطبیق در ظاهر و باطن آیات، و دیدگاههای مختلف در آن، چگونگی اجرا، معیارهای اعتبار و آسیبهای احتمالی آن تبیین شده است.
در مدخل (تدبر در قرآن) دیدگاههای مختلف در حقیقت تدبر، گستره و لایه‌های تدبر، روشها و موانع، حکمت و فواید تدبر بررسی شده است. ویژگیهای زبان قرآن، معناداری آن و دیدگاههای مختلف باره وجود زبان خاص معنایی برای قرآن از جمله مهمترین مباحثی است که در مقاله (زبان قرآن) ارائه شده است.
مقاله (زبانشناسی و قرآن) به گزارش مطالعات قرآنی زبانشناسان در شاخه‌های گوناگون علم زبانشناسی: آواشناسی، ریشه شناسی (اشتقاق)، واژهشناسی (دانش مفردات)، صرف، نحو، کاربرد شناشی، و معناشناسی اختصاص دارد.
در مدخل (هرمنوتیک و قرآن) ضمن گزارش مکتب‌های هرمنوتیکی، نقش رویکردهای مختلف هرمنوتیک در فهم قرآن بررسی و نقد شده است. نشانه‌شناسی به عنوان یکی از نظریات مهم در باره فهم متن و جزآن، سعی دارد به واسطه تحلیل نشانه‌ها، ابزارها و روشهای نوینی را برای بسط و گسترش فهم وتفسیر متون به دست دهد. در مقاله (نشانه‌شناسی و قرآن) مباحثی در باره حوزه‌های تأثیر گرایش‌های گوناگون نشانه شناسی در تفسیر قرآن ارائه شده است.
در مقاله (منابع و ابزارهای تفسیر) انواع منابع نقلی، عقلی، تجربی، و شهودی، و نیز قواعد ادبی، اصولی، فقهی، کلامی و منطقی و فلسفی که در تفسیر اثرگذارند بررسی شده است. شرایط علمی لازم در تفسیر، شرایط کمال و تأثیر پیش‌داشته‌ها و بینش‌ها از جمله مطالبی است که در مقاله (شرایط مفسر) ارائه شده است. درمدخل (قواعد تفسیر قرآن) شش گونه از قواعدی که در مراحل مختلف فهم و تفسیر : تشخیص قرائت، شناسایی مفردات و ساختار ادبی، توجه به قرینه‌های متصل ومنفصل و فهم دلالت‌های غیر مطابقی آیات اثر گذارند بررسی شده است.
ومقاله (قرآن و سنت) در راستای تکمیل بحث ازمنابع موثر در فهم و تفسیر قرآن، نگرش‌های گوناگون به رابطه کتاب و سنت و نیاز یا عدم نیاز به سنت در تفسیر، و خدمات متقابل قرآن و سنت پرداخته است.
برای تهیه این جلد از دانشنامه علوم قرآن، اینجا را کلیک کنید
