به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نشست بررسی و نقد دانشنامه علوم قرآن ۲۲ خرداد ماه با حضور حجج اسلام و المسلمین عبدالکریم بهجت‌پور، حسن طارمی راد، علی خراسانی، ابوالقاسم مقیمی حاجی، اکبر زراعتیان و آقای دکتر احمد مهدی‌زاده از سوی پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه برگزار شد.
حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی، رئیس پژوهشکده دانشنامه نگاری دینی پژوهشگاه در این نشست، گفت: مراد از هزار مدخل که در مقدمه آمده بود، مجموع مداخل سلسله دانشنامه‌های قرآن‌شناسی درون و برون قرآنی است که جدول آن در ابتدای دهه ۹۰ تهیه شده است، این بحث در شورای علمی مورد بحث قرار گرفت و به تصویب رسید و نقشه راه آینده را برای ما ترسیم کرده است. البته ممکن است برخی مداخل پیشنهاد ادغام بگیرد که این کار بررسی می‌شود.
وی افزود: در دانشنامه فاطمی، فهرست الفبایی را همراه با سه جلد این دانشنامه و فهرست موضوعی منتشر کردیم که به ۱۰ تا ۱۵ صفحه رسید و در هر جلد به صورت جداگانه تکرار شد؛ برخی تکرار در هر سه جلد را نقد کردند، ولی در ذهن ما این بود که خواننده به راحتی بتواند به فهرست مطالب دست پیدا کند.
مقیمی حاجی بیان کرد: برخی مقالات در زمانی که دانشنامه نوشته شد، نهایی شدند، لذا آثار جدیدی مانند اثر بهنام صادقی در زمینه نسخ قرآنی که بعداً نوشته شدند به فرایند دانشنامه راه نیافتند؛ لذا برخی مباحث از دست رفته است؛ الان جلد سوم دانشنامه چاپ شده است و جلد چهارم به دست چاپ سپرده شد؛ در مباحث نشانه‌شناسی هم خیلی تلاش کردیم تا مطالب را به روز کنیم، ولی چیزی نیافتیم.
وی اضافه کرد: یکسال انتشار جلد چهارم دانشنامه را به تأخیر انداخته‌ایم تا مطالب و مقالات به روز را کار کنیم، ولی این تصمیم نیز مشکلات خود را دارد. از نوآوری‌های این دانشنامه، تکمیل ساختار سنتی علوم قرآنی است؛ قبلاً به برخی مباحث علوم قرآنی پرداخته می‌شد، اما ما مطالب به روز و جدید را هم چاپ کردیم. البته مقالات تاریخی که رویکرد عمده علوم قرآنی بود، آورده‌ایم سپس مطالب دیگر را.
مقیمی حاجی تصریح کرد: در برخی مداخل، غنای نگارش نداریم و تراث چندصدساله ندارد، بنابراین مجبوریم از منابع موجود مثلاً یک دهه اخیر بهره ببریم؛ بحث نقد لایدن هم یکی از کارهای پژوهشی خوب دانشنامه است؛ اینکه چه میزان نقد با چه ادبیات علمی درخور تراث مورد بحث زیادی قرار گرفت، اما باز برخی مطالب آن‌طور که مدنظر بود، رخ نداد.
وی با اشاره به ذکر آیات در متن دانشنامه اضافه کرد: به این نکته توجه شده، مخصوصاً در برخی مقالات دقت لازم صورت گرفته است؛ همچنین مقالات درون قرآنی و برون قرآنی ما تا حد زیادی چاپ شده است و پیشرفت خوبی داشته است؛ تاکنون بنای ما تولید ۵ جلد دانشنامه مستقل مانند فقه و قرآن و کلام و قرآن و حقوق و قرآن است.
لزوم ترجمه دانشنامه به زبان‌های مختلف
حجت‌الاسلام و المسملین زراعتیان، معاون دانشنامه علوم قرآن، در ادامه این نشست گفت: قرآن‌شناخت ابتدا بنا بود در شش جلد ارائه شود، اما به ۵ جلد تقلیل یافت، بنابراین از ابتدا فهرست الفبایی آن ارائه نشد.
وی افزود: در مورد لایدن، یک نظارت پنهان و یک نظارت آشکار داشتیم و ثقل بحث روی نظارت پنهان بود؛ یعنی وقتی خواننده دو مقاله را یکی در لایدن و دیگری در این دانشنامه می‌بیند، بدون تصریح به لایدن، خواننده متوجه نقد مقالات آن می‌شود، ضمن اینکه بحث ترجمه دانشنامه هم مطرح شد که پیشنهاد بسیار خوبی است؛ الان مقالات لایدن در تیراژ بالا ترجمه و نشر داده می‌شود و انحرافات خاص خود را دارد، اما کمتر همت داریم تا مقالات دانشنامه علوم قرآن را به چند زبان دیگر ترجمه کنیم که این کار باید صورت بگیرد.
زراعتیان اظهار کرد: معتقدم مطالب را باید بلافاصله به عربی و انگلیسی ترجمه کنیم و در سایت‌های اینترنتی منتشر کنیم تا علاقه‌مندن در سطح جهان آن را مطالعه کنند؛ الان مقالات لایدن به راحتی ترجمه و در دسترس مخاطبان است و باید در مورد دانشنامه هم این کار صورت بگیرد.
وی تأکید کرد: در بحث مقدمه اثر هم تلاش شده تا با متن همسو و هماهنگ شود، اما برخی موارد ناهماهنگ یا عبارات غیرروان هم دیده می‌شود؛ مسئله دیگر انتخاب فونت متفاوت برای آدرس از متن است.
زارعتیان با بیان اینکه دانشنامه امام علی(ع) با اینکه با این عنوان منتشر شده، ولی مجوعه مقالات است و نه دانشنامه، افزود: اهل فن وقتی با ذهنیت دانشنامه امام علی(ع) سراغ دانشنامه علوم قرآن می‌روند، اقبالی نشان نمی‌دهند، لذا خوب است که دانشنامه امام علی(ع) هم با ساختار دانشنامه‌ای بازبینی شود.
