به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی با موضوع «صورت‌بندی هویت در گفتمان توحید محور قرآنی» چهارشنبه ۷ آبان ماه جاری توسط گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی با مشارکت گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
در این کرسی علمی دکتر سیدحسین فخرزارع به عنوان ارائه‌دهنده، حجج اسلام والمسلمین علی ذوعلم و غلامرضا بهروزی‌لک به عنوان ناقد حضور داشتند.
دکتر سیدحسین فخرزارع عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه در ابتدای ارائه مطالب خود بیان داشت: هویت، اصلی‌ترین منبع شناخت ادراکات، عواطف و احساسات است که سامان‌دهنده رفتارهای جمعی و فردی جامعه و معین‌کننده حیات هر جامعه است؛ به‌طوری‌که افراد برای داشتن زندگی اجتماعی، نیازمند هویت مشخص تحت یک گفتمان خاص می‌باشند. امروزه این مسئله از موضوعات محوری در پژوهش‌های دانش انسانی است که ناظر به پدید آمدن فرایند معناسازی در زندگی انسان بر اساس سلسله‌ای از ویژگی‌های فرهنگی است.
وی افزود: به عبارت دیگر، هویت پاسخی است به کیستی انسان و عنصر مهم تمایز او با اشیای دیگر، که در ابعاد به هم‌پیوسته جسمانی، نفسانی و اجتماعی با ویژگی‌های زیادی رقم می‌خورد. همان‌طورکه فعالیت‌های جسمانی انسان مجرای ارتباط با جهان طبیعی اوست، نقش و عضویت اجتماعی انسان با سلسله‌ای از عقاید و ارزش‌ها که در طی فرایند جامعه‌پذیری در او تثبیت می‌شود، مجرای ارتباط او با جهان فرهنگی و اجتماعی‌اش بوده که پدیدآورنده نوع خاصی از هویت درون افراد جامعه و زمینه‌ساز پیدایش و رشد آن است.
عضو هیأت علمی گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه در ادامه گفت: قرآن به‌طور مستقیم به مفهوم هویت اشاره نکرده است؛ اما با عنایت به محتوای ضمنی آیات و اشارات مفهومیِ ناظر به چیستی و کیستی انسان، می‌توان با سامان دادن چارچوب مفاهیم مرتبط به این مسئله بااهمیت، توجه عمیق آن را دریافت کرد. سنخ‌شناسی این بحث، با استفاده از برخی تعابیر، نقش‌ها و موقعیت‌ها و رده‌هایی که در آیات آمده‌اند، یک دسته‌بندی کاملاً انعطاف‌پذیر است که ممکن است به‌رغم اینکه کانون توجه هر موقعیت و نقشی در یک رده هویتی قرار دارد، در دسته و جایگاه هویتی دیگر نیز قرار گیرد.
دکتر فخرزارع با بیان اینکه بحث درباره منشأ و بنیان اصلی هویت در منطق آیات، برخلاف نظریات تک‌سونگرانه دیگر، هم ناظر به جوهر ثابت در هویت است،گفت: هم به تأثیر ساخت‌های اجتماعی در شکل‌بندی هویت افراد توجه دارد و هم گفتمان‌ها را دارای نقشی اساسی می‌داند. بافتار هویت مورد نظر قرآن، حاوی عناصر معنابخشی است که در دو دسته مشخصه‌های وضعیتی و مؤلفه‌های معرفتی قابل تقسیم است و هر یک حسب اهمیت خود، سهم بسزایی در شکل‌گیری هویت دارند. توجه به اوصاف مختلف هویت ـ که از آیات مختلف برداشت شده‌اند ـ از جمله جامعه‌زادی، سازوارگی، دیرپایی، طیف‌وارگی، فرایند استکمالی، تعددناپذیری و ذوابعاد بودن، ما را به شناخت دقیق‌تر این بحث نزدیک‌تر می‌کند.
دکتر سیدحسین فخرزارع در جمع بندی سخنان خود گفت: نکته قابل توجه این است که هویت انسانیِ مستفاد از آیات، منسلخ از هدف قرآنی و به‌شکل «لابشرط» دنبال نمی‌شود؛ بلکه هویت مورد نظر قرآن، مبتنی بر «توحید» و با شرط علم، ایمان و عمل صالح پی‌جویی می‌گردد. نکته با اهمیت دیگر اینکه، معمولاً در قرآن، گرچه شناخت هویت‌های حقیقی فردی ما را به فهم پیام و محتوای آیات نزدیک می‌کند، اما به ملاحظه جاودانگی پیام‌های قرآنی، حتی از هویت‌های فردی، هویتی مثالی یا عامل نوعی استفاده می‌شود. قرآن ضمن اینکه مخاطب خود را به حقیقت و ذات رخدادها و هویت افراد خاص ارجاع می‌دهد، اغلب نوعی هویت ساختاری و عامل نوعی را، با امعان نظر به معیارهای خود، در نظر دارد. ازاین‌رو خطابات فردی و اجتماعی قرآنی، اگرچه در واقعه‌ای خاص هم نازل شده باشد، با القای خصوصیت و حسب جری و تطبیق، به هویت تمام افراد انسانی تا قیامت سرایت داده می‌شود. این خطابات فردی و جمعی قرآن، در یک بستر عینی وارد شده‌اند که توانایی تشکیل امّت را به‌عنوان یک گفتمان سترگ دارند و در آن، نظام الگوی زندگی و مدیریت به‌شکل مناسب و متعادلی دنبال می‌شود.
