به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کرسی علمی ترویجی COVID19 و بازخوانی توانایی‌های سرزمینی (مطالعه موردی: قابلیت‌های شورورزی) عصر سه شنبه ۲۲ مهرماه جاری به صورت مجازی و حضوری با حضور صاحبنظران در سازمان مرکزی پژوهشگاه برگزار شد.
در این کرسی ترویجی آقایان دکتر هادی پیراسته انوشه، امیر پرنیان (استادیاران مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی) به عنوان ارائه دهنده و آقایان دکتر سیدعبدالرضا کاظمینی (استاد دانشگاه شیراز) و مهندس علیرضا رئیسی زاده (مدیر بخش کشاورزی قرارگاه خاتم‌الانبیاء) به عنوان ناقد حضور داشتند. دبیری علمی این کرسی نیز بر عهده آقای دکتر محمود مهام مدیر گروه مطالعات انقلاب اسلامی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه بود.
در ادامه خلاصه ای از مطالب ارائه شده در کرسی تقدیم می شود:
به‌دلیل رشد روزافزون جمعیت، نیاز به تولید مواد غذایی بیشتری وجود دارد، ولی محدودیت منابع خاکی و آبی مستعد کشاورزی امنیت غذایی را تهدید کرده است. شوری آب و خاک در طول سال‌های اخیر از مهم‌ترین عوامل کاهنده تولید محصولات کشاورزی به‌شمار می‌رود. یکی از راهکارهای عملی استفاده از اراضی حاشیه‌ای مانند اراضی شوری و منابع آب نامتعارف مانند آب‌های شور است که می‌تواند تحت سامانه‌های شورورزی مطرح شود. شورورزی به‌عنوان تولید اقتصادی و پایدار از منابع خاک و آب شور تعریف می‌شود. شورورزی یا کشاورزی شورزیست به کلیه فعالیت¬های اقتصادی مربوط به کشاورزی در شرایط آب و خاک شور می¬باشد. این فعالیت اقتصادی می¬تواند با منابع کمتر مورداستفاده خاک شور و آب شور در اراضی به‌ظاهر لم‌یزرع تولید محصولات کشاورزی را رونق دهد. در طول یک¬سال اخیر، به‌دلیل تأثیر منفی COVID19 بر کشاورزی اهمیت شورورزی دوچندان شده است.
سایه ویروس کرونا بر اقتصاد جهان سنگینی می‌کند و رکود اقتصادی مهم‌ترین بیمی است که فکر دولت‌مردان در سراسر جهان را به خود مشغول کرده است. ایران از این قاعده مستثنا نیست. وضعیت تحریم اقتصادی هم که بر آن افزوده شود، تصور اقتصادی که هم درگیر رکود است و هم درگیر تورمی که به‌ویژه بر بخش فرودست جامعه تحمیل می‌شود، دور از ذهن نیست. اندک نفتی که فروخته می‌شد، حالا در میانه بحران کرونا با قیمتی بسیار نازل به فروش می‌رسد. بنابراین تکیه بر آن، تصمیم عاقلانه‌ای نیست و چشم‌ها به بخش غیرنفتی اقتصاد دوخته خواهد شد. شاید این بیماری فرصتی فراهم کرده است تا بالأخره به وعده اقتصادی غیرنفتی که سال‌هاست مطرح می‌شود، دستیابی پیدا کرد.
با این وجود کشاورزی نیز به مانند هر بخش اقتصادی دیگری از توسعه ویروس جدید کرونا زیان دیده است. تأثیر COVID19 بر امنیت غذایی و سیستم‌های غذایی و کشاورزی به‌صورت مستقیم نیست، بلکه با کاهش و یا اختلال در تأمین منابع، نیروی انسانی و نهاده-های کشاورزی باعث کاهش تولید یا زیان تولیدکننده شده است. فعالیت¬ها مشاوره از راه دور و دورکاری در بخش¬های فنی بخش کشاورزی تا حدود زیادی فراهم آمده است و همچنین ارسال و فروش نهاده¬ها به‌صورت الکترونیک و پستی نیز رونق یافته تا خلأ تأمین محصولات کشاورزی را تا حدودی جبران کند. اما راهکار دیگر برای کاهش اثرات بر بیکاری ناشی از این بیماری توسعه بخش کشاورزی در سطوح کم‌هزینه‌تر و با منابع محدود فعلی یا منابع جدید و کمتر موردتوجه است. استفاده از منابع آبی نامتعارف در قالب شورورزی یکی از این موارد است. به‌طور خلاصه، راهکارهای زیر را می‌توان به‌عنوان قابلیت‌های شورورزی در جهت مقابله با آثار منفی COVID19 مطرح کرد. اینکه هر کدام از این قابلیت‌ها بالقوه تا چه میزان می‌توانند بالفعل گردند، نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد.
۱٫ افزایش سطح زیرکشت. همان‌طور که صحبت شد، COVID19 تأثیر منفی قابل‌توجهی بر تولید گذاشته است، و برای افزایش تولید در شرایطی که COVID19 تولید و انتقال محصولات کشاورزی را کاهش داده است، می‌توان با استفاده از سامانه‌های شورورزی از زمین‌های غیرقابل استفاده در کشاورزی رایج استفاده کرد. این موضوع به‌ویژه در سال ۱۳۹۹ که به فرموده مقام معظم رهبری با نام سال جهش تولید نام‌گذاری شده است، اهمیت بیشتری دارد.
۲٫ استفاده از آب‌های نامتعارف. برای جبران افت تولید ناشی از شیوع COVID19 می‌توان از منابع آبی نامتعارف مانند آب‌های شور سطحی و زیرزمینی، آب چاه‌های شور، آب فاضلاب، زه‌آب مزارع و آب دریاها و دریاچه‌های شور برای افزایش تولید استفاده کرد. در این رابطه تحقیقات خوبی به‌عمل‌آمده و دانش فنی بسیاری از محصولات نیز آماده‌شده است.
۳٫ تثبیت کانون‌های ریزگرد. تولید محصولات کشاورزی در شرایط شور مستلزم آبشویی بیشتری برای کنترل شوری منطقه ریشه است؛ که این موضوع علاوه بر افزایش ورود نمک به خاک، موجب فرسایش بیشتر خاک نیز می‌گردد که می‌تواند منجر به تولید گرد و غبار گردد. درحالی‌که کشت محصولات متحمل به شوری و نیز گیاهان شورزیست در سامانه‌های شورورزی نیاز آبی و نیاز آبشویی را کاهش می‌دهد. این موضوع به خصوص در مناطقی مانند استان خوزستان که ریزگرد یک بحران فراگیر است، و دفع زه آب مشکل‌آفرین است مهم‌تر است. شورورزی پتانسیل خوبی برای ایجاد پوشش گیاهی، کاهش فرسایش بادی و آبی و درنتیجه تثبیت کانون‌های ریزگرد دارد. نکته مهم اینکه در استان خوزستان که یکی از مهم‌ترین کانون‌های تولید ریزگرد می‌باشد، وضعیت COVID19 در حالت قرمز قرار دارد.
۴٫ افزایش ایمنی بدن با تولید گیاهان دارویی در سامانه‌های شورورزی. تعداد زیادی از گیاهان شورزیست که در سامانه‌های شورورزی برای بهره‌برداری پایدار و اقتصادی از منابع آب و خاک شور مطرح می‌شوند، گیاهان دارویی هستند و بسیاری دیگر نیز اگرچه به‌عنوان یک گیاه دارویی شناخته نمی‌شوند، ولی تأثیرات دارویی فراوانی دارند. کشت گیاهان دارویی مقوی سیستم ایمنی بدن در سامانه‌های شورورزی و مصرف آن با ملاحظات پزشکی، می‌تواند بخشی از تأثیر منفی COVID19 را کاهش دهد.
در مجموع می‌توان نتیجه‌گیری کرد که بخش خدمات و تجارت بیش‌ترین آسیب اقتصادی را از COVID19 دیده‌اند. با گسترش شرکت‌های بزرگ اینترنتی و فروشگاه‌های زنجیره‌ای نفوذ تکنولوژی افزایش و خدمات کاهش پیداکرده است. در این میان، کشاورزی و منابع طبیعی کمترین اثر را از COVID19 گرفته‌اند. با تسریع کوچک شدن بخش تجارت و خدمات در اثر COVID19، نیاز به انرژی کاهش پیداکرده و اقتصادها در جهت افزایش امنیت سرمایه به سمت استقلال در حرکت هستند. اقتصاد جهانی در پی همین رفتار از تجاری-نفتی به سمت کشاورزی-گازی در حال تغییر است. ایران کشوری است با محدودیت منابع آب و خاک مناسب و چاره‌ای جز حرکت به سمت کشاورزی در شرایط نامتعارف ندارد؛ فلذا بیماری حرکت و تمایل برای شورورزی را تسریع کرده است.
