به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگتاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه گفت‌وگو با مدیران مراکز وابسته و گروه‌های علمی مربوط به پژوهشگاه، این بار به سراغ جناب آقای دکتر سعید کرمی رئیس مرکز پژوهش‌های جوان رفتیم تا در مورد نهادهای حقوقی کشور اطلاعات بیشتری کسب کنبم. آنچه در ادامه خواهید خواند گفت‌وگو با دکتر کرمی در مورد فعالیت‌های مرکز پژوهش‌های جوان درخصوص نهادهای حقوقی کشور است.
باسلام؛
مرکز پژوهش‌های جوان تاکنون چه کتاب‌هایی را با محوریت آشنایی با نهادهای حقوقی کشور منتشر کرده است؟
سلام علیکم. تا به حال آثار ارزشمندی مانند کتاب «شورای نگهبان، پرسش‌ها و پاسخ ها» نوشته حجت‌الاسلام دکتر فرج ا… هدایت‌نیا، «تشخیص مصلحت نظام (از دیدگاه فقهی- حقوقی)» به قلم حجت الاسلام دکتر محمد جواد ارسطا، «آشنایی با قوه قضائیه» اثر بنده، «مجلس خبرگان؛ مشروعیت، وظایف و اختیارات» و«نمایندگی مجلس؛ حقوق و وظایف» اثر دکتر سیداحمد حبیب‌نژاد در این مرکز منتشر شده است.
در کتاب «شورای نگهبان، پرسش‌ها و پاسخ ها» به چه موضوعی پرداخته می‌شود؟
در ارتباط با شورای نگهبان، پرسش‌های فراوانی از آغاز انقلاب تا کنون مطرح بوده و هست. این پرسش‌ها، متنوع و متکثر هستند. بعضی از این پرسش‌ها ناظر به ساختار شورای نگهبان و بعضی دیگر به وظایف این شورا مربوط می‌شوند. از سوی دیگر، این پرسش‌ها از نظر ماهیت با یکدیگر متفاوت هستند. برخی پرسش‌ها حقوقی، و برخی دیگر غیر حقوقی می‌باشند. مانند سئوالاتی که جنبه سیاسی داشته و به عملکرد شورای نگهبان مربوط می‌شوند. در این کتاب، مهم ترین پرسش‌های حقوقی مربوط به شورای نگهبان، مورد مطالعه قرار میگیرد. نگارنده، نخست سوالات و شبهات مربوط به شورای نگهبان را جمع آوری کرده و از میان آنها، موارد مهم را انتخاب و مورد بررسی قرار داده است. سعی نگارنده بر این بوده تا پاسخ‌ها تنها جنبه حقوقی داشته و در تمام موارد، اصل بی طرفی را رعایت نماید. به همین دلیل، در مواردی از ساختار موجود دفاع، و در صورت لزوم مورد انتقاد واقع شده است. نگارنده در هر قسمت، نخست توضیحاتی به طور مختصر بیان کرده و در ادامه، پرسش‌های پیرامون همان موضوع را، مورد مطالعه قرار داده است. انتظار می‌رود که این نوشتار بتواند به بخشی از پرسش‌های موجود در رابطه با شورای نگهبان پاسخ دهد.
انگیزه اصلی از نگارش کتاب «مجلس خبرگان؛ مشروعیت، وظایف و اختیارات» چه بوده است؟
مجلس خبرگان مولود مبارک پیوند جمهوریت و اسلامیت نظامی نوپدید است که بعد از فروپاشی رژیم شاهنشاهی در ایران مستقر گردید. نوظهور بودن حضور مردم در تعیین سرنوشت خویش بر اساس آموزه‌های شریعت باعث گردید نظام نوبنیاد جمهوری اسلامی به نهادهایی نیازمند شود تا بتواند پیوند میان جمهوریت و اسلامیت را استوار و محکم نگاه دارد. از این رو شاید بتوان گفت مجلس خبرگان از استوارترین پایه‌های تحکیم پیوند میان مردم سالاری و دین سالاری است که توانسته به خوبی نقطه تلاقی میان جمهوریت و اسلامیت نظام باشد. بر این اساس در این کتاب سعی شده مباحث مربوط به مبانی، ویژگیها، اختیارات و انتخابات این نهاد مورد بررسی قرار گیرد. بخش اول این کتاب تحت عنوان کلیات به مباحثی مانند تاریخچه مجلس خبرگان و انواع دموکراسی‌ها پرداخته و برای شناخت بیشتر کارکردهای مجلس مزبور، نهادهای مشابه مطالعه تطبیقی شده‌اند. در دیدگاه اندیشمندان و علمای شیعی به ویژه نظریه‌های انتخاب و انتصاب اشاره شده است. تعداد نمایندگان مجلس، مدت نمایندگی، تحلیف و مصونیت، پایان نمایندگی و ساختار و تشکیلات مجلس خبرگان از قبیل شرایط کاندیداتوری تشخیص مصلحت، مدیریت، مراحل انتخاباتی و… اختصاص دارد. وظایف و اختیارات مجلس خبرگان از قبیل تعیین، عزل، نظارت بر رهبری و … در بخش آخر به بحث گذاشته شده است. همچنین سعی شده است برخی شبهات یا سوالاتی که در جامعه در خصوص وظایف، کارکرد، انتخابات و دیگر مسائل مربوط به مجلس خبرگان مطرح میباشد تحت عنوان«پرسش» بررسی گردد.
رویکرد کلی در کتاب «نمایندگی مجلس؛ حقوق و وظایف» چیست؟
امروزه در اغلب کشورها، قانونگذاری توسط مجلس (پارلمان) که نماد دموکراسی نمایندهسالاری است صورت میگیرد. در ایران نیز همزمان با نهضت مشروطیت، مباحثی همچون پارلمان، نمایندگی، قانونگذاری، قانون اساسی، تفکیک قوا و… به طور جدی وارد جامعه ایران شد و از همان زمان واکنشهای موافق و مخالف را برانگیخت. نمایندگی مجلس شورا نیز از همین دسته مباحث میباشد که از همان آغاز مشروطیت در مورد آن سخنها گفته شده است و حتی یکی از ثمرات مهم نهضت مشروطه، تأسیس مجلس شورای ملی به شمار میآید. همزمان و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، داشتن مجلس مقتدر با نمایندگانی صالح و سالم از دغدغههای اصلی مردم انقلابی و مخصوصاً امام راحل بوده است. بر همین اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که «انعکاس خواست قلبی امت اسلامی» میباشد، در فصل ششم و طی اصلهای ۶۲ تا ۹۱ به مبحث مجلس شورای اسلامی و مسائل مربوط به آن پرداخته است. نکته قابل ذکر آنکه هرچند برخی از وظایف و اختیارات نمایندگان و مجلس را میتوان با نهادهایی اسلامی مانند شورا تطبیق داد ولی باید اذعان داشت که بسیاری از مفاهیم این بحث ریشه در غرب دارد و در بستر فرهنگی- اجتماعی غرب رشد کردهاند. از سوی دیگر هیچ بحث مستقلی از نمایندگی مجلس شورای اسلامی و مباحث مربوط به آن مانند ماهیت، ویژگیها و عزل و …. نشده است و معمولاً این مسائل داخل کتابها مخصوصاً کتب حقوق اساسی گنجانده شده است. کتاب حقوق و وظایف نمایندگی مجلس از سه بخش تشکیل شده است؛ در بخش اول با کلیاتی همچون مفهوم و پیشینه قانون و پارلمان و انواع قانونگذاری آشنا میشویم. همچنین به کیفیت و چارچوب قانونگذاری در حکومت اسلامی توسط مجالس پرداخته شده است. در بخش دوم ماهیت نمایندگی و اینکه نمایندگی مجلس چه نوع عقد و قراردادی است و وظایف و اختیارات نماینده آمده است. همچنین از محدوده این اختیارات و اهرمهای نظارتی بر مجلس و نمایندگان نیز بحث شده است. بخش سوم به ویژگیهایی از قبیل تعداد، مدت، اوصاف کلی، اعتبارنامه و … و امتیازات نمایندگی مانند مصونیت پارلمانی و حقوق و مزایا و … اختصاص دارد.
کتاب «تشخیص مصلحت نظام (از دیدگاه فقهی- حقوقی)» براساس چه دغدغه‌ای نگاشته شده است؟
مصلحت با معنای عام صلاح در نقطه مقابل فساد جای میگیرد. اما در شرع عبارت از اموری است که به حفظ دین، نفس، عقل، نسل و مال برمی‌گردد. در واقع به اموری که مایه قوام زندگی دنیایی انسان‌ها به شمار می‌آیند. دیدگاه شیعه بر اساس مصالح و مفاسد واقعی دو نوع حکم را در شرع مقدس اسلام تعریف می‌کند. یکی احکام ثابت و دیگری احکام متغیر. اولی بر اساس مواردی تغییرناپذیر مانند نماز و روزه وضع شده و دیگری بر حسب مقتضیات زمانی و بنا به منافع عمومی تغییر کرده و از ناحیه دولت اسلامی وضع می‌شود. مرجع تشخیص این امور در جامعه اسلامی ما مجمع تشخیص مصلحت نظام نام دارد که در اموری نظیر همکاری با رهبری در صدور احکام حکومتی، حل اختلافات مجلس و شورای نگهبان، تعیین سیاست‌های کلی نظام و غیره اختیاراتی را برعهده دارد. بررسی جایگاه مصلحت در شرع، نحوه شکل‌گیری و اختیارات مجمع تشخیص مصلحت نظام از جمله مباحثی است که در کتاب حاضر به آن پرداخته شده است.
رویکرد کلی در کتاب «آشنایی با قوه قضائیه» چیست؟
در این کتاب بیان می‌شود که قوه قضائیه دستگاهی مستقل است که مأموریت‌ها و وظایف متعددی را بر اساس ساختار حقوقی هر کشوری پیگیری می‌کند. قوه قضائیه تضمین کننده اجرای قانون و اجرای عدالت و ضابطه است؛ بنابراین تحقیق درباره ساختار و ارکان قوه قضائیه به منظور دستیابی به شناختی نسبتاً جامع از این دستگاه ضروری است. روش پژوهش در این کتاب متکی به متدولوژی توصیفی است تا به تناسب مباحث، تحلیل اجماعی ارائه دهد و با مخاطب پژوهش همراهی کند و پاسخ‌گوی سؤالات رایج باشد. ساختار این کتاب بدین شکل سامان یافته است: بخش اول به دیرینه شناسی نظام قضائی ایران، جایگاه قوه قضائیه و اهداف و وظایف آن اختصاص یافته است. بخش دوم معطوف سازمان و تشکیلات قوه قضائیه است. در این بخش ابتدا به اصول حاکم بر قوه قضائیه ایران اشاره شده و سپس موضوع محاکم و دادسراها، دادگاه های عمومی و اختصاصی و میزان وجاهت و صلاحیت قانونی آنها متناسب با تحولات اجتماعی ایران بررسی شده است. پایان این بخش به بررسی سازمان های وابسته به دستگاه قضائی در ایران است تا هر فرد بتواند قواعد جاری حقوقی بر این ساختار را بشناسد و با سازمان تشکیلات قضائی کشور آشنا شود.
