به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به یمن ۲۳ سال دوران نبوت پیامبر اکرم (ص)، مجموعه ارزشمند «از نگاه نبوی(ص)»، در قالب۲۳ دفتر می‌کوشد عناوین و موضوعات متنوعی را در عرصه‌های اعتقادی، معرفتی، عرفانی، اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی حقوقی، سیاسی و… از نظرگاه نبی مکرم اسلام(ص) برای مخاطب جوان مورد بررسی قرار دهد. این مجموعه به صورت مشترک توسط مرکز پژوهش‌های جوان وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نشر معارف، دو سالی است که پیشکش علاقمندان شده است. در این خصوص گفت‌و‌گویی با محمد حسن شاهنگی، مدیر پژوهشی این مجموعه و معاون مرکز پژوهش‌های جوان پژوهشگاه انجام داده‌ایم که در ادامه آمده است.
بسمه‌تعالی؛
ضرورت قرار دادن شخصیت محوری همچون پیامبراکرم(ص) به عنوان فردی اخلاق مدار در این پروژه چه بود؟
زمانه‌ی ما زمانه گمشتگی انسان معاصر است؛ انسانی که از سرچشمه‌های اصیل معرفتی فاصله گرفته و به همین دلیل بسیاری از داشته‌های خود را از دست می‌دهد؛ آمار وحشتناک طلاق، فروپاشی خانواده‌ها، آزادی افسار گسیخته، کالاانگاری زنان و … تنها بخش کوچکی از معضلات پیش روی ما در این زمینه است. در همین راستا دفتر «خانواده» در این مجموعه، در پی آن است که برخی آموزه‌های نبوی در زمینۀ ازدواج، حقوق والدین، تربیت فرزندان و رفتار با همسر را به عنوان برترین سرمشق برای زندگی سعادتمندانه، در منظر مخاطب قرار دهد.
یکی از مسائل مهم جامعه که همواره و در همه اعصار با شبهاتی از جانب مغرضان همراه شده جایگاه و حقوق زنان در اسلام است که در دفتر «زنان»، تلاش شده تا جایگاه این قشر نزد پیامبر اعظم و دیدگاه آن حضرت درباره نقش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان، بررسی شود.
از سوی دیگر موضوع شادمانی هم به عنوان یکی از جدی ترین موضوعات معاصر مورد توجه قرار گرفته و مفهوم شناسی شادی و نشاط، عوامل و موانع شادی در نگرش پیامبر(ص) آثار مثبت شادی و نشاط، سه بخش اصلی دفتر «شادمانی» را شکل می دهد.
در مجموعه از نگاه نبوی(ص) تا چه میزان به دغدغه‌ها و مسائل دینی جوانان اهتمام شده است؟
یکی از موضوعات مهم و بنیادین فکری مورد نیاز قشر جوان، مقوله چیستی جهان و کیستی خدا و انسان است؛ این مساله در دفاتر مجموعه از نگاه نبوی(ص) مورد اشاره و پرداخت قرار گرفته است؛ در این حوزه سه دفتر در این مجموعه کار شده است؛ در دفتر «معنا و هدف زندگی»، پرسش از علت به وجود آمدن انسان است. در این نوشتار این سوال مهم بشر به دین و آموزه‌های پیامبری که وظیفه اصلی او پاسخگویی به پرسش‌های مهم بشریست، عرضه می‌شود و از ایشان پرسیده می‌شود چرا خداوند عالم و به طور خاص انسان را آفریده است؟ آیا اصلاً هدفی برای آفرینش در نظر خداوند وجود داشته و اگر بوده به طور واضح کدام است؟
دفتر دوم دفتر سیمای انسان می باشد؛ در دفتر «سیمای انسان»، پاسخ این سوالات از لابه لای سیره پیامبر اکرم استخراج می‌شود که: ساختار وجودی انسان چیست؟ آیا انسان موجودی جسمانی است یا از بعد دیگری نیز برخوردار است؟ انسان چگونه پیدا شده و از چه چیزی خلق شده است؟ از کجا آمده و به کجا می‌رود؟ فلسفه آفرینش او چیست؟ ارزش و مقام انسان چیست؟ آیا انسان بر موجودات دیگر برتری دارد؟ صفات و عوامل رشد انسان چیست؟ موانع رشد انسان کدام است؟ و نهایتا در دفتر سوم یعنی دفتر «فلسفه اخلاق»، عقل عملی و نظری، رابطه باید و هست، کلیت قواعد اخلاق، رابطه اخلاق و دین محورهای اصلی مباحث خواهند بود.
پیامبر رحمت(ص) برای روزگار پرتنش جهان ما چه الگوهایی را عرضه می‌دارد؟
بحران عاطفه ورزی در دنیای امروز گریبان گیر بشر شده است؛ در کوچه و خیابان افراد زیادی را می‌بینیم که محبت گدایی می‌کنند. یکی از علل بروز این بحران، عدم شناخت از چیستی و چرایی مقوله دوست داشتن است. در دفتر «عشق و محبت» مجموعه ازنگاه نبوی(ص)، اقسام و انواع محبت، گستره و قلمرو محبت، محبت و جوان در کلام و کردار نبوی، نقش محوری محبت در زندگی فردی و اجتماعی، متعلق‌های محبت اعم از خدا و اولیای خدا، رابطه و پیوند معرفتی- محبتی با اولیاء الله یا نسبت وجودی انسان متکامل با انسان کامل مکمل، راه کارهای محب خدا و محب محبوبان خدا شدن و کارکردهای محبت مورد بحث و تحقیق و تدقیق قرار گرفته است.
برخی از مستشرقان بر این باوراند که پیامبر(ص) در برخی جهات مدل جدایی دین از سیاست را پیگیری می‌نموده است؛ این موضوع در این مجموعه پاسخ داده شده است؟
در دفتر «حکومت» این مجموعه، نویسنده این خط را پی می‌گیرد که نخستین حکومتی که توانسته است میان مردم سالاری به معنای واقعی کلمه با دینداری را جمع نماید حکومت اسلامی پیامبر(ص) در مدینه است. پایه‌های این حکومت بر دو اصل اساسی «نص» و «بیعت» استوار است و این حکومت با تبیینی ظریف، روابط میان این دو اصل را مشخص کرده است. «نص» تقریری دیگری از همان دینداری و شاید جزیی از آنست و «بیعت» نیز با اندکی توسعه منطبق بر مردم سالاری مورد نظر اسلام می‌تواند باشد. شناخت نوع روابط و حدود میان این دو گزینه همان چیزی است که امروز ما در نظام حکومتی خود به آن نیازمندیم. دفتر «حقوق مردم در حکومت»، می‌کوشد نشان دهد در عین حال که حکومت نبوی حکومت الهی و آسمانی است، در عین حال به حقوق و جایگاه واقعی مردم در چهارده سده پیش پرداخته و آن را نه به صورت تئوری نظری بلکه در عمل و واقعیت نیز متجلی نموده است. در دفتر «رفتار با مخالفان»، پاسخ این سوالات به خواننده داده می شود که مخالفان سیاسی پیامبر(ص) چه کسانی بودند؟ پیامبر اسلام چه اقداماتی را برای تامین انسجام سیاسی انجام داده‌اند؟ و پیامبر اسلام با مخالفان سیاسی به چه نحوی رفتار نموده است؟ یکی از جلوه‌های مهم حکومت پیامبر تعامل ایشان با غیر مسلمانان است؛ به همین خاطر دفتری مستقل با همین موضوع در مجموعه حاضر تدوین شده است. آنچه در دفتر «اهل کتاب»، بدان پرداخته شده است بیان اجمالی از کنش و واکنش صورت گرفته در تعامل پیامبر رحمت با اهل کتاب است. طبیعتاً ذکر همه حوادث در این مجال امکان پذیر نبوده لذا پس از مقدمه‌ای واجب در باب وضعیت دینی شبه جزیره و عقاید اهل کتاب در ارتباط با ظهور پیامبر خاتم، به مصادیق این تعامل پرداخته شده است.
سیره نبوی(ص) تا چه میزان برای مدل‌های رفتاری اکنون کاربردی و قابل اجراست؟
مراودات انسانی از گذشته تا به امروز تغییری نکرده است و برای این مراودات راه حل‌هایی از سوی حضرت محمد(ص) ارائه شده است؛ به عنوان نمونه در دفتر «دیپلماسی و رفتار سیاسی» تلاش می‌شود تا اصول حاکم بر سیاست خارجی نبوی یعنی اصل نفی سبیل و عزّت اسلامی، اصل دعوت، اصل رعایت احترام متقابل و اصل وفای به عهد و پیمان مورد بررسی قرار گیرد و به شرایط برقراری روابط دیپلماتیک با بیگانگان اشاره شود. هدف نویسنده در این دفتر آن است که دیپلماسی نبوی را در سه لایه دیپلماسی قبایلی، دیپلماسی منطقه‌ای و دیپلماسی فرامنطقه‌ای زیر ذره بین قرار دهد. اشاره به دیپلماسی نبوی با دولت‌های روم و ایران از جمله بخش‌های جالب این دفتر به حساب می‌آید.
آیا رویکرد سیاستگذارانه در این مجموعه برای نحوه مدیریت صحیح جامعه به مخاطب عرضه می‌شود؟
تمدّن اسلامی از زوایا و ابعاد گوناگون مورد توجه اندیشمندان و محققان واقع شده و کتاب‌ها و مقالات متعدّد و متنوّعی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. ولی آنچه در این میان عمدتا مورد غفلت واقع شده و آنچنان که شایسته آن بوده است مورد توجه واقع نشده، نقش اساسی و بی بدیل پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در پایه گذاری و تأسیس این تمدّن عظیم است که در دفتر «تمدن» به این مهم پرداخته می‌شود.
دفتر دیگری که به مقوله فرهنگ توجه خاصی دارد، دفتر«مدیریت فرهنگی» است. اصلی ترین سوال دفتر «مدیریت فرهنگی»، این است که نبی مکرم اسلام چگونه و با چه اسلوبی دولت نبوی را در مدینه مدیریت می‌کرد؟ و شاخص‌های مدیریت فرهنگی عصر نبوی چه بود؟ دفتر «مسجد» هم در این مجموعه اشاره به وضعیت کارکردی مسجد در زمان پیامبر(ص) دارد. در دفتر«رفاه گستری» تبیین ضرورت و چرایی گسترش رفاه از منظر پیامبر(ص) محور اصلی کتاب است و دو سوال مهم در کتاب پیگیری می‌شود که کدام رفاه در سیره پیامبر(ص) اسلام مورد توجه قرار داشته است؛ رفاه مادی یا رفاه معنوی؟ و رفاه فردی یا رفاه جمعی؟ در ادامه خواننده می‌تواند تعامل شناسی و نسبت سنجی رفاه با مفهوم سعادت را درک کند و با مصادیق رفاه زیستی، رفاه اعتقادی، رفاه اجتماعی و رفاه روحی-روانی، آشنا شود.
