به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانشنامه قرآن شناسی، گسترده نگاشته‌ای است با ساختار موضوعی، در بیش از بیست مجلد و مشتمل بر متجاوز از هشتصد مدخل کلان، که در دو محور عمده ۱٫ مباحث پیرامون قرآن(علوم قرآنی؛ بخش اول) ۲٫ مباحث درون قرآنی(معارف قرآن؛ بخش دوم، سوم و چهارم) در پژوهشگاه تالیف می‌شود و ناظر به نقد دایره المعارف قرآنی لایدن است و از اهداف آن می‌توان به معرفی درست و دقیق قرآن کریم و تبیین متقن و مستند هویّت و حقانیت آن، تبیین بالندگی و کارایی تعالیم قرآن کریم، تحلیل روزآمد و نظام مند دیدگاهای قرآنی با لحاظ نظرات نوپدید و نیازهای معاصر، نقد آرای انحرافی و پاسخ به به پرسش های اساسی و شبهات شایع در حوزه علوم قرآنی و معارف قرآن اشاره کرد. از این‌رو جهت آشنایی بیشتر با این دانشنامه ارزشمند و فرآیند تدوین آن با حجت‌الاسلام سعید داودی معاون بخش چهارم دانشنامه قرآن‌شناسی و عضو هیأت علمی پژوهشگاه گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه متن کامل این گفت‌وگو از منظرتان عبور خواهد کرد:
با سلام در مورد آن قسمت از دانشنامه که مسئولیت آن بر عهده شماست توضیح بفرمایید؟
حقیر مسئول معاونت بخش چهارم دانشنامه هستم که چهار گروه در زیر نظر ما در حال فعالیت اند که شامل گروه قرآن و اخلاق، گروه قرآن و تاریخ، قرآن و اهل بیت علیهم السلام و قرآن و شیعه می‌شود.
این چهار گروه در مجموع دارای قریب به دویست مدخل است که اگر بخواهیم به تفکیک عرض کنیم باید بگوییم گروه اخلاق ۹۲ مدخل، گروه قرآن و شیعه ۲۷ مدخل و گروه قرآن و اهل بیت علیهم السلام ۳۴ مدخل و گروه قرآن و تاریخ شامل ۴۳ مدخل می‌باشند.
اما در ارتباط با اهمیت دانشنامه باید بگویم دانشنامه قرآن‌شناسی در واقع از دو بخش دانشنامه و قرآن تشکیل شده است. دانشنامه به معنای گزارش دانش در ارتباط با هر موضوع است.و دانشنامه قرآن‌شناسی که خود در یک تقسیم کلی به دو بخش تقسیم می‌شود بخش حول‌القرآن که به مسایل خارج از قرآن می‌پردازد مثلا مسائلی مانند وحی، نزول، نسخ، تاریخ قرآن و…. که از بیرون به قرآن نگاه می‌شود. این بخش خود دارای یک معاونت مستقل است و تاکنون دو جلد از آن هم به چاپ رسیده است.
بخش بعدی از دانشنامه قرآن‌شناسی مربوط به معارف درون قرآن است که معاونت حقیر در چهار بخشی که اشاره شد بر است. قرآن و اخلاق یعنی اخلاق برگرفته از قرآن.قرآن و تاریخ یعنی تاریخی که بستر آن در قرآن وجود دارد.قرآن و شیعه و قرآن و اهل بیت علیهم‌السلام هم به همین نحو است.
بنابراین شما در ارتباط با یک موضوع قرآنی باید یک گزارش دانشی درباره این موضوع ارائه دهید که در آن به ترتیب تاریخی از ابتدا تا کنون و در یک ساختار منطقی منسجم گزارش داده می‌شود و اهمیت آن در این است که دانشنامه اگر به درستی نوشته شود مجموعه‌ای گسترده و وسیع از اطلاعات پیرامون یک موضوع است که آن را در اختیار محققان و دانش‌پژوهان قرار می‌دهند و همچنین یک بستر بسیار مناسبی برای تحقیقات بعدی محققان است چون هرچه در ارتباط با این موضوع از گذشته تا کنون وجود داشته در این گزارش دانش آمده است و برای محققی که بخواهد پیرامون یک موضوع کتاب مقاله یا پایان‌نامه بنویسد این گزارشات به صورت متقن و دسته‌بندی شده در اختیار او قرار دارد.
نکته بعدی این است که در این دانشنامه قرآن‌شناسی بنا است که ناظر به شبهاتی باشد که توسط مستشرقین مطرح شده است. بنابراین علاوه بر اینکه گزارش دانش را ارائه می‌شود گزارشات و برداشت‌های نادرستی که پیرامون موضوعات قرآنی در جهان غرب مطرح شده را هم مورد مطالعه قرار گرفته و به آن شبهات و ابهامات هم پاسخ داده شود.
نکته سوم این است که در دانشنامه قرآن‌شناسی تقویت دیدگاه اهل‌بیت علیهم السلام نیز از اهداف است یعنی برای بیان دیدگاه ویژه‌ی اهل‌بیت در موضوعات که ما را از غیر مکتب آنها جدا می‌کند هم تلاش ویژه و منسجم و منطقی صورت گرفته است.
سیر تکاملی جهت تولید دانشنامه چگونه است؟
دانشنامه‌ها به عنوان یک کتاب مرجع برای پژوهشگران خواهند بود. به خاطر اینکه روند و سیری که دانشنامه‌ها طی می‌کنند تا به نتیجه برسند یک سیر بسیار مهم و اساسی و کارشناسی شده است. مثلا کتاب ممکن است دارای دو ارزیاب برای اصلاح اشکالات باشد اما در اینجا علاوه بر اینکه هر مقاله به صورت اجمالی بررسی می‌شود قبل از آن باید طرح‌نامه ارائه شود و این طرح‌نامه در گروه تصویب شود و سپس بر اساس آن مقاله نوشته شود. این مقالات را ابتدا باید مدیر به صورت اجمالی تایید کند.بعد از تایید مدیر در اختیار دو ارزیاب قرار می گیرد که بعد از بررسی و جمع‌بندی اشکالات در اختیار نویسنده برای اعمال مسائل قرار داده می‌شود و بعد از آن در گروه که از چهار الی شش کارشناس تشکیل شده است آن مقاله اصلاح شده خوانده می‌شود و بعد از ارزیابی گروهی باز برای بار دیگر در اختیار محقق برای اعمال اصلاحات قرار داده می‌شود و بعد برای مرحله مصدریابی فرستاده می‌شود.به این معنا که آنچه که در این مقاله محقق به آن استناد کرده است با مرجع آن تطبیق می‌کند یا نه؟ اگر مصادر و منابع اشتباه و مطابق نباشد به نویسنده برگردانده می‌شود.چون از ویژگی‌های دانشنامه مستند بودن آن است.
در پایان مدیر گروه و معاون بار دیگر مقاله را قبل از رفتن به شورای دانشنامه مطالعه و تایید می‌کنند و سپس در شورای دانشنامه توسط اساتید برجسته که در راس آنها آیت‌الله رشاد است باز سطر به سطر متن مقالات را مورد بررسی قرار می‌دهند و اشکالات آن یادداشت و در اختیار نویسنده قرار می گیرد تا اصلاح نهایی صورت گیرد.
بنابراین بعد از طی این مراحل دانشنامه‌ها یک مرجع متقن علمی برای پژوهشگران خواهند بود.
چه فعالیت‌هایی اکنون توسط شما در دست انجام است؟
همان‌طور که عرض کردم چهار گروه زیز نظر ما در حال فعالیت‌اند. در گروه قرآن و اخلاق که کلا دارای ۹۲ مدخل است که جلد اول آن دارای ۴۳ مدخل است که غالب مقالات این مداخل نوشته شده و مورد ارزیابی قرار گرفته است به جز چند مقاله که فاقد محقق است.پیش‌بینی می‌شود اگر برای این مقالات محقق یافت شود تا پایان امسال جلد اول مراحل اولیه‌ی خود را طی کند و به اتمام برسد.
گروه قرآن و شیعه هم در واقع فعالیت‌های شیعه در مورد قرآن مورد بررسی قرار دارد. تفاسیرشیعه و دفاع شیعه از قرآن از جمله مباحث این گروه است که شامل ۲۷ مدخل است که غالبا نگارش پیدا کرده و در مرحله ارزیابی است و برخی از مقالات هم به طور کامل به اتمام رسیده است و این هم طبعا باید تا پایان سال جلد اول آن آماده شود.
بخش قرآن و اهل‌بیت علیهم السلام که دارای ۳۴ مدخل است جز سه مدخل که فاقد محقق است بقیه‌ی مقالات به اتمام رسیده و یا در مرحله ارزیابی است .اگر چند مقاله باقی‌مانده هم تمام شود امیدواریم تا پایان امسال کارهای اولیه تدوینش به پایان برسد.
و اما گروه قرآن و تاریخ که دارای ۴۳ مدخل است برخی از مقالات آن نوشته شده و نیاز به غنی‌سازی و ارزیابی دارد و برخی هم فاقد محقق است. با همت کافی و یافتن محققان و نویسندگان مناسب و پشتیبانی‌های مالی امید است که مراحل اولیه تدوین جلد اول آنچه مربوط به معاونت حقیر است تا پایان امسال به اتمام برسد.
چشم انداز ما این است که بتوانیم این دویست مدخل را در این چهار گروه تا پایان سال آینده به پایان برسانیم که آماده سازی این مداخل مرجع متقنی در اختیار محققین قرار می‌گیرد به خصوص بخش مربوط به اخلاق که شامل ۴۲ مدخل است از اخلاق فردی تا اخلاق اجتماعی با احتساب فضایل و رذایل آنها است.
نکته ای که باید اشاره کرد این است که در زمینه اخلاق قرآنی به شکلی که دانشنامه قرآن‌شناسی پژوهشگاه مشغول تدوین آن است کار نشده است. اگرچه در زمینه اخلاق قرآنی کتاب‌هایی نوشته شده است ولی ما به صورت تقسیم بندی شده و موضوعی کار کردیم و توجه به همه آیات و تفاسیر ذیل آنها و روایات ناظر بر آنها را در دستور کار قرار دادیم که اگر به فرجام برسد منبع مناسبی در اختیار محققین قرار خواهد گرفت.
برای اثرگزاری بیشتر آثار در بین مخاطبان چه تدبیری اندیشیده‌اید؟
برای شناساندن دانشنامه‌ها به مردم چند کار باید انجام شود اولا اینکه باید دانست مخاطبان این دانشنامه‌ها مردم عادی نیستند بلکه محققان و پژوهنده‌گان هستند طبعاً دانشنامه‌ها در جامعه نخبگانی باید برای خود جا باز کند کارهای تبلیغاتی مهمی باید صورت بگیرد اطلاع رسانی به موقع و فعال کردن سایت پژوهشگاه و پژوهشکده قرآن‌شناسی بی اثر نیست. باید ارتباط سایت را با خبر‌گزاری ها و سایت‌ها تقویت کرد. یعنی همین مصاحبه اگر به خبرگزاری‌ها داده شود جامعه نخبگانی را در انتظار تولد این دانشنامه خواهد گذاشت. همچنین شرکت فعال در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و ترجمه دانشنامه‌ها به زبان‌های زنده دنیا هم کار دیگر برای ارائه دانشنامه است.
نکته بعدی یک رونمایی بزرگ با حضور اندیشمندان، جامعه نخبگانی را در مورد این دانشنامه حساس خواهد کرد، مصاحبه با محققینی که از این دانشنامه‌ها استفاده کرده اند هم کار مناسبی است.
نکته بعدی برپایی جلسات و نشست‌های نقد و نظر پیرامون این دانشنامه‌ها است که حضور منتقدان و اندیشمندان کمک بسزایی در برطرف کردن ضعف‌ها و تقویت دانشنامه‌ها می‌کند.
کار دیگر اهدا آثار به مراکز علمی و پژوهشی است که در اختیار نخبگان و پژوهشگران قرار بگیرد طبعا با استفاده محققین از این دانشنامه ها و ارجاعات به آن در آثار خود به این دانشنامه‌ها کمک بزرگی به شناساندن و تبلیغ آنها می‌شود.
نکته بعدی استفاده از ظرفیت صدا و سیما برای تبلیغ دانشنامه‌ها است برای مثال شبکه قرآن شبکه چهار و رادیو معارف بستر مناسبی برای تبلیغات دانشنامه‌ها هستند و همچنین در بحث نمایشگاه‌ها باید به نمایشگاه کتاب اکتفا نشود بلکه در همه نمایشگاه‌ها این دانشنامه‌ها عرضه شوند
در پایان اگر نکته ای لازم هست بفرمایید.
از شما سپاسگزارم امیدوارم در سایه قرآن کار داشنامه ها با سرعت به اتمام برسد تا برای استفاده در دست محققین و پژوهشگران قرار گیرد در آخر این نکته را اضافه کنم که ما باید بعد از چند سال از چاپ دانشنامه‌ها برای نرم‌افزاری شدن آنها تلاش کنیم طبعاً اگر نرم‌افزاری شود بیشتر مورد استفاده اندیشمندان قرار خواهد گرفت و گستره نفوذ آن نیز بیشتر خواهد شد.
