به گزارش اداره روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ارزیابی پژوهش‌های حوزه پول و بانکداری اسلامی در سه دهه اخیر به خوبی نشان می‌دهد که تمرکز محققین به طور عمده بر «بانکداری تجاری اسلامی» بوده است. در واقع، در این دوره پژوهشگران تلاش کرده‌اند تا شیوه‌های مورد استفاده در تنظیم رابطه بانک‌های تجاری با سپرده‌گذاران و تسهیلات‌گیرندگان را از منظر اسلامی مورد نقد قرار داده و روش‌های جایگزینی ارائه کنند که در کنار اجرائی بودن، از مشروعیت فقهی نیز برخودار باشند.
“بانکداری مرکزی اسلامی” عنوان جدیدترین تحقیق حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید عباس موسویان عضو هیات علمی گروه اقتصاد اسلامی پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است. از این رو از ایشان خواستیم تا در یادداشتی به توضیح بیشتر این پژوهش بپردازند
در ادامه متن یادداشت ایشان از منظرتان می‌گذرد:
تحقیقات انجام شده در حوزه مهم و جدید «بانکداری مرکزی اسلامی» معدود و پراکنده هستند. در واقع، پژوهش‌های بسیار کمی مشاهده می‌شود که در آن به صورت متمرکز، ابعاد فعالیت بانک مرکزی و رابطه این بانک با دولت، بانک‌ها و عموم مردم از منظر اسلامی مورد تحلیل قرار گرفته باشد. این در حالی است که بدون شک اثرگذاری فعالیت‌های بانک مرکزی در زندگی عموم مردم، بسیار بیشتر از یک بانک تجاری است و به همین دلیل، اسلامی بودن فعالیت‌های این بانک (و به ویژه در زمینه ابزارهای مورد استفاده) از اهمیت بیشتری برخوردار است.
با توجه به آنچه مطرح شد، جلد دوم کتاب بانکداری اسلامی به مسئله بانکداری مرکزی اسلامی اختصاص یافته است. در این پژوهش تلاش شده است تا مبانی نظری فعالیت‌های بانک مرکزی و مهمترین مسائل قابل طرح در فعالیت‌های این بانک (مانند خلق پول) از منظر اسلامی مورد تحلیل واقع شود. علاوه بر این، ابزارهای متعارف مورد استفاده توسط بانک‌های مرکزی جهت سامان‌دهی سیاست‌های پولی و ارزی از منظر اسلامی مورد نقد واقع شده و ابزارهای جدید و جایگزینی پیشنهاد گردیده‌اند.
تحقیق بانکداری اسلامی دارای چند ویژگی اساسی است که برخی از مهمترین آنها عبارت‌اند از اینکه:
الف- کتاب ماهیت پژوهشی دارد؛ به این معنی که مهمترین مسائل مورد بحث بانکداران مرکزی را از منظر فقهی مورد کاوش قرار داده و در صورت وجود چالش فقهی، تلاش گردیده تا با استفاده از ظرفیت‌های فقه اسلامی، برای این چالش‌ها راه‌حل‌های مرتبط ارائه شود. به عبارت دیگر، در رابطه هر یک از موضوعات (مثلا عملیات بازار باز)، ابتدا موضوع‌شناسی کاملی از بحث در چهارچوب اقتصاد متعارف انجام شده و سپس احکام موضوعات استخراج گردیده‌اند. همچنین، در مواردی که اثبات گردید ابزارها و شیوه‌های متعارف با ضوابط اسلامی ناسازگاری دارد، تلاش شده است تا ابزارها و شیوه‌های جایگزین اسلامی طراحی و پیشنهاد شود.
ب- تحقیق حاضر در کنار رویکرد پژوهشی، رویکرد آموزشی نیز دارد. به این معنا که با توجه به خلا شدید منابع آموزشی در حوزه بانکداری مرکزی اسلامی به زبان فارسی، سعی می‌کند تا با در نظر گرفتن برخی از ویژگی‌ها، زمینه استفاده شدن به عنوان منبع درسی یا کمک درسی (برای دوره‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری در رشته‌های مرتبط) را فراهم کند. به عنوان مثال، در ابتدای هر فصل اهداف و در پایان سوالات فصل ارائه می‌شود. علاوه بر این، در هر فصل علاوه بر منابع و ماخذ مورد استفاده، منابعی جهت مطالعه بیشتر برای علاقه‌مندان در نظر گرفته شده است.
پ- کتاب حاضر سعی می‌کند تا در کنار مباحث نظری و فقهی مرتبط با موضوعات مختلف بانکداری مرکزی اسلامی، به ابعاد اجرائی و عملیاتی‌سازی بانکداری مرکزیِ منطبق با شریعت نیز توجه ویژه کند. به همین دلیل، در مباحث گوناگون تجربه کشورهای اسلامی و غیر اسلامی را (در صورت وجود) مورد بحث قرار داده است.
ت- کتاب حاضر، بانکداری مرکزی اسلامی را برای نظام بانکی کشور ایران مورد بحث قرار می‌دهد. به این معنا که تقریبا در تمامی مباحث، به موضوع تجربه نظام بانکی کشور به طور خاص اشاره و تلاش شده تا توصیه‌های سیاستی مرتبط جهت اجرائی‌سازی بانکداری مرکزی اسلامی به سیاست‌گذاران ارائه شود.
ث- در تدوین مباحث تحقیق حاضر، سعی بر آن بوده تا حداکثر سازگاری با فقه اسلامی و قانون عملیات بانکی بدون ربا مورد توجه قرار گیرد و از این طریق زمینه اجرای بهتر دست‌آوردهای تحقیق در عمل فراهم شود.
