به گزارش اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، به همت گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه، نشست “زبان و ادبیات فارسی فرصت‌ها و چالش‌ها؛ با تکیه بر کتاب امین زبان پارسی” روز شنبه مورخ ۲۲ تیرماه جاری، با حضور دکتر محمدحسن مقیسه، دکتر محمدرضا سنگری و دکتر مسلم نادعلی و استادان، نویسندگان و پژوهشگران داخلی و خارجی در سالن جلسات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
دکتر محمدرضا سنگری مدیر گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ابتدا بیان کرد: کتاب امین زبان و ادب پارسی به کوشش محمدحسن مقیسه جمع‌آوری شده که راهکارهای علمی و عملی مقام معظم رهبری را در هفت فصل سامان داده است. رهبری به خطرهای پیش روی زبان و ادبیات فارسی و خطر فرسودگی زبان فارسی اشاره کرده‌اند که بهانه ما برای برگزاری این نشست شد.
این استاد و نویسنده با بیان اینکه مقام معظم رهبری ادیب و زبان‌شناس است و زمانه خود و شاعرانش را به خوبی می‌شناسد، گفت: اگر به کشورهای مجاور سفر کنیم؛ آه و افسوس نشانه‌ها و آثار مکتوبی از خط و زبان فارسی را می‌یابیم در آستانه انحطاط است. زبان فارسی در زمان عثمانی، زبان دیوانی بوده است.
وی خاطرنشان کرد: دلیل اول چالش موجود، بی‌علاقگی است که به گریز و ستیز می‌انجامد و امکان دارد به بیزاری ختم شود. علت دیگر تنبلی و سستی در یادگیری زبان است؛ در حالی که اگر مطالعه کنند به کم‌دانی و نادانی خود پی خواهند برد. حتی در برنامه‌های زنده تلویزیونی می‌بینیم مجریان و مهمانان از خوانش صحیح غزلی از حافظ عاجز هستند.
سنگری افزود: نکته دیگر ناکارآمدی فرهنگستان‌هاست. باید پرسید چند درصد از واژگان ارائه شده مورد پذیرش جامعه قرار گرفته است. زبان فارسی توانایی تولید ۲۲۵ میلیون کلمه را دارد؛ حتی مقام معظم رهبری فرمودند زبان عربی، ظرفیت زبان فارسی را ندارد.
این استاد ادبیات تاکید کرد: خودباختگی فرهنگی، یکی دیگر از مشکلات ماست. در واقع زمانی فرا می‌رسد که مردم یک جامعه به خود و زبان‌شان افتخار نمی‌کنند و ارزش‌ها را در دیگر زبان‌ها می‌بینند.
محمدرضا سنگری ادامه داد: اهداف سیاسی را هم نباید فراموش کرد؛ چون عده‌ای معتقدند نظام جمهوری اسلامی، عربی‌گراست و به سبب مخالفت با نظام با زبان فارسی و واژه‌های عربی ستز و ناسازگاری دارند. باید بپذیریم کلماتی که وارد یک زبان می‌شوند، بعد از مدتی هویت زبان جدید را می‌گیرند و دارای شناسنامه فارسی می‌شوند.
مسلم نادعلی در این نشست اظهار کرد: موضوع جلسه کتاب «امین زبان و ادب پارسی» است؛ پیرامون این کتاب بحثی درباره فرصت‌ها و چالش‌های زبان فارسی شکل دادیم. کتاب به قدری کشش داشت که مخاطب را به مطالعه کامل کتاب علاقه‌مند می‌کرد.
نادعلی ادامه داد: رهبر انقلاب از شخصیت‌های ادبی معاصر محسوب می‌شوند. محمدحسن مقیسه هم زحمات زیادی کشیده است. تدوین چنین کتاب منسجم و مرتبی، ستودنی است و به نظرم حق مطلب ادا شده است.
این محقق ادبیات عاشورایی تصریح کرد: امروزه با سوالات جدی در زبان فارسی مواجه هستیم. یکی از مطالب مهم در کتاب، اصرار نویسنده بر پیوسته‌نویسی افعال بود؛ در حالی که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی تاکید بر بهره‌گیری از نیم‌فاصله هنگام نوشتن افعالی مانند «می‌رفت و می‌گیرد» دارد. در واقع رسم‌الخط واحد یکی از چالش‌های ما در نگارش است.
وی افزود: رهبر معظم انقلاب یک مجموعه توصیه‌ها در مناسبت‌های مختلف داشته‌اند که این کتاب نقش یادآوری را به خوبی ایفا می‌کند و از طرفی فرصتی را در اختیارمان قرار می‌دهد تا ببینیم مسئولان چند درصد از صحبت‌های رهبر انقلاب را پیگیری کرده و به سرانجام رسانده‌اند.
نویسنده و استاد ادبیات فارسی تاکید کرد: به طور مثال رهبری بر یک‌دست شدن کتاب‌های درسی و آموزشی تاکید کردند؛ چرا که کودکان دچار سردرگمی هستند و گاهی ما هم نمی‌دانیم رسم‌الخط صحیح کدام است، یا در جایی دیگر از نام‌گذاری یک خودروی ایرانی انتقاد شده و رهبری پیشنهادهایی را مطرح کرده‌اند.
نادعلی با انتقاد از نبود معادل‌های مناسب برای کلمات خارجی ادامه داد: افغانستانی‌ها معادل‌های زیبایی برای بسیاری از کلمات دارند؛ مثلا به‌جای «عزل کردن»، می‌گویند «سبک‌دوش شدن». همچنین بهتر بود برخی واژه‌ها را در پاورقی کتاب معنا می‌کردیم تا مطالعه و درک برای مخاطب آسان‌تر شود.
وی افزود: معتقدم در خصوص بسیاری از صحبت‌های مقام معظم رهبری، نشست‌های فراوانی برگزار کرد. ایشان در جایی فرموده‌اند رمان جلال آل احمد، سرآمد رمان‌های فارسی است؛ در حالی که نقدهایی از نظر نگارشی به کتاب‌های آل احمد وارد است. باید جلساتی برگزار کرد تا نظرگاه رهبری را شناسایی و تبیین کرد.
این استاد ادبیات تصریح کرد: زمان زیادی از برخی مطالب ذکر شده در کتاب گذشته است. به طور مثال در صحبتی مربوط به سال ۱۳۶۷، رهبری از کتاب «غلط ننویسیم» تجلیل کرده‌اند. خوب بود در پاورقی به کتاب‌های خوب دیگری که در سال‌های بعد به رشته تحریر درآمده، اشاره کرد.
محمدحسن مقیسه گردآورنده کتاب امین زبان و ادبیات پارسی در این نشست اظهار کرد: اگر مولفه‌های تمدن‌ساز را در نظر بگیریم تا ببینیم یک سرزمین بزرگ چگونه بر سایر فرهنگ‌ها تاثیر می‌گذارد، چند شاخصه را باید در نظر بگیریم که دین، علم، هنر، ادبیات، سرزمین، فرهنگ، زبان و ساز و کار اداری از جمله مهم‌ترین آنهاست. اگر سرزمینی، زبانی از آن خود نداشت و زبانش استیجاری بود، اصلا نمی‌تواند روی تمدن‌های دیگر تاثیر بگذارد.
مقیسه ادامه داد: وقتی اسلام از عربستان به سمت کشور ما آمد، تنها تمدنی که اسلام را به عنوان یک دین جدید پذیرفت، ایران بود؛ اما مهم‌ترین خصلت ما این بود که مسلمان شدیم ولی عرب‌زبان نشدیم؛ چون احساس کردیم زبان فارسی نه‌تنها مقابل مفاهیم اسلامی نیست بلکه به آن کمک می‌کند.
نویسنده و استاد ادبیات و زبان فارسی یادآور شد: اسلام وقتی به کشورهای دیگری مثل مصر، شامات، الجزایر و غیره رفت زبان آنها را عوض کرد. تغییر نکردن زبان ما نشان می‌دهد قدرتی در زبان فارسی نهفته است که می‌تواند مفاهیم جدید را گرفته و گسترش دهد.
مقیسه خاطرنشان کرد: زبان فارسی بیش از یک قرن بر یک‌دهم کره زمین شامل ۱۲، ۱۳ کشور حکمفرما بود. هر زبانی دو، سه مولفه داشته باشد، زبان فارسی جزو زبان‌های بزرگ محسوب می‌شود، اما در حال حاضر در پژوهشکده‌ها و دانشکده‌ها خلاصه شده است.
وی ادامه داد: از جمله مولفه‌های مهم، داشتن ادبیات قوی است که به زبان کمک می‌کند و ما این ادبیات قوی را داریم. کدام زبان را سراغ دارید که حماسه را با فردوسی، روان‌شناسی را با سعدی، ابهام و ایهام را با حافظ، شک متعالی و مترقی هستی‌شناسانه را با خیام، عرفان را با مولوی و بسیاری از ادیبان بزرگ دیگر داشته باشد؟
استاد ادبیات فارسی یادآور شد: زبان به قدری موضوع مهمی است که در طول تاریخ، محل اختلاف کشورها بوده است. انگلیسی‌ها وقتی وارد شبه قاره می‌شوند، با چنان غلبه و قدرتی از زبان فارسی مواجه می‌شوند که شروع به یادگیری زبان فارسی کرده و به چنان پیشرفتی دست می‌یابند که اکنون منابع قابل اعتنایی درباره زبان فارسی به قلم نویسندگان خارجی باقی مانده است.
مقیسه در ادامه گفت: در حال حاضر جنگ پنهانی بین کشورها برای گسترش زبان خودشان وجود دارد. چینی‌ها با تاسیس بنیاد کنفوسیوس، اسپانیایی‌ها با بنیاد سر وانتس، آلمانی‌ها با بنیاد گوته و حتی ترکیه‌ای‌ها با بنیاد امره چنین هدفی را دنبال می‌کنند. البته ما هم چند سالی است بنیاد سعدی را در همین راستا تاسیس کرده‌ایم.
وی افزود: باید پروپاگاندایی تبلیغاتی قدرتمند داشته باشیم تا در زمینه جذب گویشگر به زبان ایرانی موفق عمل کنیم. البته صحبت من آرمانی است و از طرف دیگر باید مسئله اقتصاد را در نظر بگیریم؛ چون دانشجوی امروز در وهله اول به دنبال کسب درآمد است.
این نویسنده و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی تاکید کرد: یکی از معضلات اصلی ما رسم‌الخط است. عده‌ای از ناشران رسم‌الخط فرهنگستان را قبول دارند و برخی دیگر اعتقادی به رسم‌الخط فرهنگستان ندارند؛ در حالی که باید رسم‌الخط واحدی ایجاد شود. همچنین باید پیوندی عمیق میان فرهنگستان و صدا و سیما ایجاد شود تا آموزش صحیح صورت بگیرد.
مقیسه با اشاره به وجود برخی ایرادات در کتاب امین زبان و ادب پارسی گفت: رسم‌الخط کتاب طبق شیوه‌نامه ابلاغی است. درباره تشدید گذاشتن روی برخی کلمات مانند عادی هم عده‌ای از متخصصان معتقدند باید تشدید گذاشته شود و ما هم چنین کاری را انجام دادیم.
وی در پایان گفت: ۹۹ درصد آنچه از رهبر معظم انقلاب در رسانه‌ها و مجامع بین‌المللی تصویر می‌شود، مواضع سیاسی است. دوست داشتم چهره ادبی ایشان ولو در یک شاخه بسیار کوچک به دنیا شناسانده شود. این کتاب، نخستین کتابی است که مواضع ادبی رهبری را فقط در حوزه ادبیات فارسی نشان داده است. البته می‌توان به مواضع ایشان در قبال ادبیات آمریکا، روسیه، فرانسه و دیگر کشورها هم پرداخت که امیدوارم در جلد دوم کتاب که در آینده به چاپ خواهد رسید به این مهم بپردازیم.
در پایان این نشست نیز به رپرسش‌های شرکت کنندگان پاسخ داده شد و آقایان دکتر میرکاظمی و پروفسور چودری از پاکستان نکاتی را در باب زبان و ادبیات فارسی مطرح کردند.
