به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نخستین جشنواره علامه طباطبایی (ره) کتاتب “بازار سرمایه اسلامی” اثر حجت الاسلام و المسلمین سید عباس موسویان، حائز رتبه نخست شد. عضو هیأت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه، به جهت نگارش کتب و مقالات ارزشمند اقتصادی که همواره با رویکرد اسلامی نگاشته شده اند، برای بسیاری از اندیشمندانی که در حوزه علوم انسانی اسلامی فعالیت می کنند چهره ای شناخته شده است.
جهاد علمی ایشان در راستای تولید علوم انسانی اسلامی در زمینه اقتصاد باعث شد تا وی در زمینه اقتصاد اسلامی وبه جهت تلاش های موثر در جهت نظریه پردازی در عرصه اقتصاد و بانکداری اسلامی، جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی را در سال ۹۳ دریافت و به عنوان چهره سال در زمینه علوم انسانی اسلامی به جهان اسلام معرفی شود.
وی علاوه بر افتخارات متعددی که در جشنواره ها و همایش های علمی کسب نموده است، در سال جاری نیز، از سوی دبیرخانه جشنواره علامه طباطبایی(ره) ویژه علوم انسانی اسلامی، برای نگارش اثر ارزشمند”بازار سرمایه اسلامی”حائز رتبه نخست شناخته شد.
در این بخش نظر شما را به گفتگو با این چهره علمی کشور و عضو هیات علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی جلب می نماییم.
_ با سلام و تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید لطفاً هدف و انگیزه اصلی خود از نگارش کتاب بازار سرمایه اسلامی را بیان کنید.
_ بعد از موفقیت نسبی که صنعت بانکداری اسلامی در کشورهای مسلمان بدست آورد، متفکران و اندیشمندان اسلامی به این فکر افتادند که در بازار سرمایه هم کاری کنند و بازار سرمایه کشورهای مسلمان را هم بر اساس آموزه های اسلامی تجدید سازماندهی کنند. بر این اساس به فکر مطالعه بازارسرمایه افتادند. اصول، مبانی، اهداف، نهادها و بویژه ابزارهای مالی که در این بازار مورد استفاده قرار می گیرد مورد توجه متفکران مسلمان قرار گرفت که آیا این اصول، مبانی، نهادها و ابزارها که در بازارهای مالی در اقتصادهای متعارف و نظام سرمایه داری مورد استفاده قرار می گیرد در بازار اسلامی نیز قابل استفاده هستند یا خیر.
موانع زیادی برابر مسلمان ها بود، به جهت اینکه غالب ابزارها و نهادهایی که در بازارهای مالی متعارف طراحی شده بود بر اساس اصول و مبانی نظام سرمایه داری و بر اساس فرهنگ غربی بود. بویژه با آموزه های اسلامی مثل ممنوعیت ربا، ممنوعیت غرر(ابهام در معاملات) و ممنوعیت قمار و بحث عدالت و توزیع عادلانه درآمدها، تنافی داشتند و به همین جهت قابل استفاده در کشورهای اسلامی نبودند. بر این اساس متفکرین مسلمان به فکر افتادند همانند بانکداری اسلامی بازاری به نام بازار سرمایه اسلامی طراحی کنند که اصول و مبانی آن بر اساس اصول و مبانی اقتصاد اسلامی بوده و نهادها و ابزارهای آن بر پایه احکام و قوانین مورد تایید اسلام طراحی شده باشد. از حدود دو دهه پیش تلاش های جدی و مستمری در این زمینه انجام شده است و کتاب ها و مقالات متعددی توسط متفکرین مسلمان در کشور های مختلف اسلامی به نگارش درآمده است.
_لطفا در مورد کتاب بازار سرمایه اسلامی و بخش ها و فصول مختلف آن بیشتر توضیح دهید.
_ یکی از کارهای اساسی که در این زمینه صورت گرفت تحقیق بازار سرمایه اسلامی بود که در گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به مدت حدود سه سال توسط اینجانب انجام شد.
این تحقیق بازار سرمایه اسلامی را از جهت اصول، مبانی و اهداف بازار سرمایه مورد بررسی قرار داده است و بر اساس آموزه های اسلام، اصول و مبانی بازار سرمایه اسلامی را ترسیم می کند و اصطلاحا چارچوب هایی که بایستی بر اساس آن، احکام و قوانین اسلام در بازارهای مالی جریان داشته باشد را ترسیم می کند و در بخش دوم کتاب با استفاده از این اصول و مبانی ابزارهایی که در بازارهای مالی متعارف به کار گرفته شده را نقد و بررسی می کند و از میان ابزارهای مطرح، اوراق قرضه را با انواع مختلف آن به جهت ربوی بودن کنار می گذارد و اعلام می کند که اوراق قرضه در اسلام جایگاهی ندارد و نمی تواند استفاده شود. اوراق سهام عادی با توجه به اینکه بر اساس ماهیت شرکت طراحی شده و عقد شرکت هم از دیدگاه اسلام مورد قبول است با تغییراتی می تواند در بازار سرمایه اسلامی مورد استفاده قرار گیرد. اوراق سهام ممتاز که سومین ابزار رایج در بازراهای مالی متعارف هست نیز انواع گوناگونی دارد که این پژوهش با بررسی انواع آن نشان می دهد کدام یک از انواع سهام ممتاز قابل قبول بوده و می تواند در بازار سرمایه اسلامی استفاده شود و کدام یک مشکل دارد و نمی تواند در بازار سرمایه اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.
بخش سوم کتاب به نوآوری هایی که متفکران مسلمان تحت عنوان ابزارهای مالی اسلامی یا صُکُوک مطرح کرده اند، پرداخته است. متفکرین مسلمان با استفاده از ظرفیت قراردادهای اسلامی و با استفاده از نیازهایی که در بازار های مالی احساس می شود اقدام به طراحی مدل های عملیاتی انواع چهارده گانه اوراق بهادار اسلامی کرده و در برخی از کشورهای اسلامی نیز به جریان انداخته اند. در این کتاب این انواع چهارده گانه صکوک با توجه به فقه امامیه مورد بررسی قرار گرفته و ساز و کار عملیاتی آنها به صورت شفاف و روشن، با توجه به رویکرد بازار سرمایه ایران، مورد بررسی قرار گرفته است و خوشبختانه حدود پنج نوع از این ابزارهای چهارده گانه مورد توجه شورای عالی بورس و کمیته فقهی بورس اوراق بهادار ایران قرار گرفته و هم اکنون به جریان افتاده است و یا در آستانه انتشار است. از این بین می توان به اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی، اسناد خزانه اسلامی و اوراق استثناء اشاره کرد، که برخی از آنها بیش از بیست و پنج نوبت در بازار سرمایه اسلامی ایران عملیاتی شده اند. و امید است که سایر انواع اوراق مالی اسلامی نیز متناسب با شرایط اقتصادی ایران در آینده نزدیک عملیاتی شوند.
_این کتاب چه وجه تمایزی با سایر آثار مشابه دارد؟
_ مهمترین وجهه تمایز این کتاب با سایر کتب این است که بحث را از اصول و مبانی شروع می کند و به مدل های کاربردی و عملیاتی منتهی می کند، به گونه ای که هر یک از این ابزارها و شیوه هایی که در این کتاب معرفی شده اند اولاً بر اساس اصول و مبانی اسلامی و سازگاری آن با فقه اسلامی بویژه فقه امامیه است و ضمناً مدل عملیاتی آن بر اساس شرایط اقتصادی ایران ارائه شده است و این باعث می شود که با کمترین تغییر و دستکاری بتوان نتایج تحقیقات این کتاب را در اجرا به کار گرفت که شاهد آن نیز عملیاتی شدن بیش از پنج نوع اوراق مالی این کتاب در بازار سرمایه ایران است.
_نظر شما در مورد جشنواره علامه طباطبایی(ره) که در آن رتبه نخست را نیز کسب کردید چیست؟
_ یکی از عوامل تاثیرگذار در پیشرفت علوم در شاخه های مختلف وجود جشنواره های علمی و قوی در سطح ملی و بین المللی است. در این زمینه می توان به جشنواره رازی در زمینه علوم پزشکی، جشنواره خوارزمی در زمینه علوم تجربی و جشنواره فارابی در زمینه علوم انسانی اشاره کرد که این جشنواره ها توانسته اند افزون بر معرفی آثار جدید در حوزه های مختلف و مرتبط، زمینه را برای تشویق و ترغیب متفکران بوجود بیاورند، و این مسأله در حوزه مطالعات علوم انسانی اسلامی خالی بود. جشنواره علامه طباطبایی(ره) که به همت صاحبنظران این عرصه و با مشارکت نهادهایی دغدغه مند در عرصه علوم انسانی اسلامی بوجود آمده، امید است بتواند این خلأ را به شایستگی پر کرده و با معرفی آثار برجسته علوم انسانی اسلامی زمینه را برای رشد و تعالی این حوزه فراهم نماید.
