فصلنامه علمی پژوهشی” اقتصاد اسلامی” شماره شصت

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره ۶۰ منتشر شد. این فصلنامه با صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سر دبیری آقای دکتر عباس عرب مازار به شماره پنجاه و نهم خود رسید.

در فصلنامه علمی –پژوهشی اقتصاد اسلامی شماره ۶۰ مقالاتی به شرح زیر آمده است. چکیده مقالات این شماره جهت اطلاع بیشتر خوانندگان ارائه می شود.

اثر تحقق عدالت بین‌ نسلی بر میزان انباشت دارایی ‌های سرمایه­ ای کشور/ابوالقاسم توحیدی­ نیا

چکیده: دردهه هفتاد میلادی واژه‌ هایی مانند «برابری بین­ نسلی»، «عدالت بین ­نسلی» و «انصاف بین­ نسلی» در عنوان‌ های آثار پژوهشی گوناگون و در محتوای متون تحقیق ‌های نظری و کاربردی شایع شد. در این جهت، مهم ‌ترین نظرها مربوط می­شود به کار هارتویک(Hartwick)که به مسئله کیفیت بهره­ مندی از درآمد منابع طبیعی پایان ­پذیر با برگزیدن رویکردی عدالت­ محور پاسخ گفت و نتیجه آن تحت عنوان قاعده هارتویک شهرت پیدا کرد.

بر این اساس، تحقیق پیش رو فارغ از مناقشه‌ های مفهومی حوزه «عدالت بین ­نسلی» قاعده هارتویک را به عنوان مبنایی برای تحقق عدالت بین­ نسلی در نظر گرفته و می‌کوشد با مدل‌ سازی وضعیت اقتصاد کلان ایران به تحلیل اثر سرمایه‌گذاری درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام و گاز طبیعی به عنوان استراتژی تحقق عدالت بین ­نسلی بر سطح انباشت بین ­زمانی و بلندمدت دارایی­ های سرمایه ­ای به عنوان یکی از مهم‌ ترین عامل‌ های رشد و توسعه پایدار بپردازد.

نتیجه ‌های تحقیق نشان می­ دهد که کوشش برای تحقق عدالت بین ­نسلی در بهره برداری از منابع نفت و گاز کشور باعث بهبود قابل ملاحظه روند انباشت سرمایه در بلندمدت شده که این امر هم به نوبه خود رشد و توسعه اقتصادی را برای سال­ های متمادی نوید می­ دهد.

معیار اخلاقی فعالیت ‌های اقتصادی از دید آیه ‌های اقتصادی قرآن کریم / حسین غفورزاده

چکیده:

اخلاق هنجاریبه عنوان یکی از شاخه های فلسفه اخلاق به دنبال دست‌ یابی به ملاکهای اخلاقی برای تنظیم رفتار درست و نادرست انسان است. درباره عامل‌ های دخیل در درستی و نادرستی عموم رفتار انسان ‌‌ها، دیدگاه ‌های فضیلت‌ گرایی ـ که عملی را روا می ‌دانند که برگر فته از فضیلت باشد ـ، نتیجهگرایی ـ که معیار درستی عمل را خوبی نتیجه‌ های آن میدانند ـ و وظیفهگرایی ـ که معیار درستی عمل را ذات عمل بیان می‌ کنند، نه نتیجه ـ و سرانجام وظیفه‌ گرایی نتیجه ‌گرا مطرح شده‌ اند.

هدف نوشتار پیش ‌رو بررسی تطبیقی معیار اخلاقی فعالیت ‌های انسان درباره رفتارهای اقتصادی با عنایت به آیه ‌های اقتصادی قرآن کریم است؛ از این رو ابتدا به توضیح مختصری از نظریه‌ های اخلاق هنجاری پرداخته؛ سپس با بررسی آیه ‌های اقتصادی قرآن کریم در قالب گزاره‌ های اخباری و انشایی، مصداق‌ هایی برای هر یک از این نظریه‌ ها بیان شده است. یافته‌ های تحقیق نشان می‌ دهد با مصداق ‌هایی که قرآن کریم در آیه ‌های اقتصادی آورده، روح حاکم بر فعالیت‌های اقتصادی باید فضیلت‌گرایی به معنای داشتن حُسن فاعلی و رعایت اعتدال در امور اقتصادی قرار گیرد و باید وظیفه ‌گرایی نتیجه ‌گرا به معنای ملتزم‌ بودن به دستورهای الاهی در زمینه اقتصادی و در عین حال توجه‌ داشتن به نتیجه ‌های سنت‌ های اقتصادی قرآنی مد نظر فعالان اقتصادی قرار گیرد. 

بررسی رفتار تولیدکننده مسلمان (مطالعه موردی شهر کرمانشاه) / سیدضیاءالدین کیاالحسینی، محمدرضا یوسفی شیخ‌ رباط و الهه کشتکار 

چکیده:

تولید، یکی از محورهای اساسی اقتصاد است و بر اساس این اهمیت، رفتار تولیدکنندگان و بررسی تابع هدف تولیدکننده مسلمان همواره بخشی از چالش­ های نظری مهم نزد اقتصاددانان مسلمان بوده است.

پژوهش پیش رو باتوجه به نظریه‌ های مطرح‌ شده درباره رفتار تولیدکننده مسلمان و با این فرضیه که حداکثرسازی منفعت شخصی به وسیله تولیدکننده مسلمان ضمن رعایت موازین شرعی و در نظر داشتن منافع عمومی انجام ­می ­شود، در صدد پاسخ به این پرسش است که اهداف تولیدکننده مسلمان چیست؟

بر این اساس با مطالعه تجربی رفتار تولیدکنندگان شهر کرمانشاه و با استفاده از ابزار پرسشنامه و به ‌کارگیری روش AHP، به رتبه ­بندی معیارهای مترتب بر شاخص تصمیم ­گیری تولیدکنندگان این شهر پرداخته است. نتیجه ‌های مقاله نشان می­ دهد که شاخص منفعت خصوصی سهم بیشتری نسبت به شاخص رضای خداوند متعالYو منفعت عمومی در تصمیم­ گیری تولیدکنندگان داشته و از طرفی معیارهای کاهش سود رقیبان، تولید کاربر و شرایط کمبود منابع تولیدی، نسبت به معیارهای پرداخت مالیات، ارائه اطلاعات کامل، عدم اتلاف منابع تولید، افزایش دستمزد نیروی کار و هزینه ­های تولید، بیشترین شدت اثرگذاری را بر رفتار و تصمیم تولیدکنندگان داراست. از نتیجه ‌های حائز اهمیت اینکه تولیدکنندگان، کارایی تخصیصی را مد نظر داشته و با در نظر گرفتن منفعت خصوصی، چنانکه منفعت عموم به خطر بیفتد همواره بخشی از منفعت خود را فدای رفاه جامعه می ‌کنند.

توافق ‌نامه بازخرید (ریپو) در بازار بین‌ بانکی اسلامی/ سیدعباس موسویان، محمدرضا کاتوزیان، محمد طالبی و محمدرضا حاجیان

چکیده:

بازار بین‌ بانکی، فرعی اساسی از بازار پول است که محل عرضه و تقاضای وجوه اضافه بانک ‌ها و مؤسسه‌ های مالی برای یکدیگر است. در این بازار که به‌ طور معمول ابزارها با هدف تأمین مالی کوتاه‌ مدت بانک‌ ها جهت مدیریت نقدینگی استفاده می ‌شوند، ابزار توافق ‌نامه بازخرید (ریپو) اهمیت بالایی دارد. در ایران، دستورالعمل اجرایی تشکیل بازار بین ‌بانکی ریالی در سال ۱۳۸۳ از سوی بانک مرکزی ابلاغ شد و این بازار از سال ۱۳۸۷ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. از آنجا که ابزارهای این بازار محدود بوده، حجم قراردادها در این بازار پایین است. در این نوشتار با هدف معرفی ابزاری جدید برای این بازار به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که آیا توافق ‌نامه بازخرید (ریپو) به عنوان ابزار پولی می‌تواند با توجه به فقه امامیه و قانون بانکداری بدون ربا در بازار بین ‌بانکی ایران استفاده شود؟

پژوهش پیش ‌رو از نوع پژوهش‌ های کیفی است و با استفاده از روش مطالعه‌ های تلفیقی فقهی ـ مالی و با استفاده از نظر نخبگان و تطبیق جزء به‌ جزء به بررسی توافق‌ نامه بازخرید با ارکان عمومی صحت قراردادها در فقه امامیه می ‌پردازد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که توافق ‌نامه بازخرید رایج با اصلاح‌ هایی در موضوع و شرط‌ های قرارداد و تحت عنوان توافق ‌نامه بازخرید اسلامی می‌ تواند در بازار بین ‌بانکی اسلامی استفاده شود.

تبیین عامل ‌های پرکننده شکاف بین نظر و عمل در رفتار اقتصادی خانواده مسلمان / وحید ارشدی، علی‌اکبر ناجی میدانی، مصطفی سلیمی ‌فر وبهروز مهرام

چکیده:

مطالعه ‌ها نشان می­ دهد که به‌ رغم آگاهی خانواده­ های مسلمان نسبت به نهی از اسراف، تبذیر و پیامدهای آنها، یکی از مسائل درگیر بیشتر خانواده­ ها در جایگاه مصرف­کننده، نداشتن اعتدال در تخصیص درآمد به مخارج مصرفی است. شناسایی علت‌ ها و عامل ‌های قابل مدیریت این عدم اعتدال، برای اقتصاد دانان و متولیان ترویج فرهنگ دینی و نظام آموزشی و پرورشی رسمی و غیررسمی می ­تواند اهمیت داشته باشد.

در مقاله پیش‌رو با استفاده از روش تحقیق تلفیقی به شناسایی این عامل ‌ها و تعیین میزان هم ‌بستگی آنها و ارتباطشان با رفتار مسرفانه پرداخته شده است. ابزار روش کیفی، مصاحبه­ با تعدادی از صاحب ‌نظران با شیوه گلوله­ برفی و تا حد اشباع نظری و ابزار روش کمی، توزیع پرسش ­نامه بین والدین دانش­آموزان دبستانی مشهد بود. یافته ­ها نشان می­ دهد سازگاری رفتار با آموزه ­­های اقتصادی اسلام ـ عدم اسراف و تبذیر ـ با نظم‌ پذیری جمعی درون خانواده، آینده­ نگری و تقویت اراده، رابطه معنادار مستقیم دارد که تحت تأثیر عامل‌ های ساختاری و زمینه ­ای قرار می ­گیرند. قاعده­ مند‌شدن خانواده نیز تحت تأثیر کیفیت انتقال آموزه ‌های اقتصادی اسلام، فرصت­ سازی و فرصت­ یابی تربیتی درون خانواده و کنش و واکنش درون خانواده نسبت به رعایت آموزه اقتصادی اسلام و کیفیت منبع تأمین معیشت درون خانواده است.  

تحلیل اثرهای رفاهی تابع تقاضای پول، مبتنی بر مبانی اخلاقی خانواده در اسلام / ایمان باستانی ‌فر و محمدرضا حیدری

چکیده:

تابع تقاضای پول در اقتصاد متعارف، سه انگیزه مبادلاتی، احتیاطی و سفته‌ بازی را برای تقاضای پول در نظر می ‌گیرد و علت آن، فرض عقلانیت ابزاری در طراحی و شکل‌گیری تابع تقاضای پول خانوار است. در صورتی که از نظر اسلام به علت آنکه عقلانیت حاکم بر خانوار، فراتر از عقلانیت ابزاری بوده و کارکرد آن ورود به حوزه‌ های اخلاق و اجتماعی است، صفت‌ های اخلاقی مثبت مانند نوع‌ دوستی و گذشت هم بر شکل‌ گیری تابع تقاضای پول خانوار مؤثر خواهد بود.

در تحقیق پیش‌ رو با توجه به مبانی اخلاقی حاکم بر خانوار از دید دین اسلام، نشان داده می‌ شود که تشکیل خانواده باعث تعالی ویژگی ‌های مثبت اخلاقی شده و با گسترش نهاد خانواده مبتنی بر مبانی ارزشی اسلام، صفت‌ های اخلاقی مانند ایثار، محبت و نوع ‌دوستی در جامعه گسترش می‌ یابد. با ارتقای این صفت ‌ها، تقاضا برای پول فقط بر اساس انگیزه ‌های احتیاطی، مبادلاتی و سفته ‌بازی نبوده و انگیزه‌ های مبتنی بر صفت‌ های اخلاقی مثبت ـ که در تحقیق پیش ‌رو انگیزه ‌های نوع چهارم نامیده می ‌شود ـ نیز در آن اثر خواهند داشت؛ سپس در چارچوب الگوی سیدراسکی اثبات می‌ شود که اثر خانواده به علت افزایش انگیزه ‌های نوع چهارم از راه اثرگذاری بر نرخ ترجیح زمانی باعث افزایش رفاه بیشتری می ‌شود.

علاقمندان می توانند برای تهیه این فصلنامه به سایت سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی  به نشانیhttp://poiict.org/category/eqtesad_islami مراجعه کنند.